In de verbale strijd tussen de trainers van Real Madrid en FC Barcelona gebruikt eerstgenoemde retorische technieken van George W. Bush en de Republikeinen." /> In de verbale strijd tussen de trainers van Real Madrid en FC Barcelona gebruikt eerstgenoemde retorische technieken van George W. Bush en de Republikeinen." />
Asset 14

Mourinho vs. Guardiola

Vanavond om 20.45 verdedigt FC Barcelona in de halve finale van de Champions League een 2-0 voorsprong op aartsrivaal Real Madrid. Voetbal is een spel dat zich op een grasveld met tweeëntwintig spelers en een scheidsrechter afspeelt. Maar inmiddels zijn de belangen en de aandacht zo groot dat er een soort politiek buiten de lijnen is ontstaan, waarbij trainers de sfeer voor topwedstrijd proberen te beïnvloeden met vernuftige retoriek. Niemand is daar beter in dan Real-trainer José Mourinho, zoals de theorie over 'framing' van linguïst George Lakoff aantoont.

Na de verloren heenwedstrijd in de halve finale van de Champions League zette José Mourinho, trainer van Real Madrid, de strijd voort. Hij zei dat hij zich zou schamen als hij trainer van FC Barcelona was. Ook suggereerde hij dat de Catalaanse club dankzij de shirtsponsoring van Unicef door de UEFA voorgetrokken wordt. “Geregeld verafschuw ik deze wereld”, sprak de Portugees over de terechte rode kaart voor Madrid-speler Pepe. Ondertussen werd de propagandamachine van ‘de Koninklijke’ in gang gezet: de spelers namen de woorden van de trainer over, de Madrileense sportkrant Marca probeerde aan te tonen dat het gestrekte been van Pepe zijn tegenstander Daniel Alves niet eens geráákt had en op de website van de club werd een compilatie van alle schwalbes van Barcelona-spelers geplaatst.

Niemand sprak meer over de schandalige overtredingen van de spelers van Real Madrid en de prachtige doelpunten waarmee FC Barcelona de rivaal versloeg. Barcelona reageerde nog door een aanklacht over Mourinho’s insinuaties bij de UEFA in te dienen, maar Madrid ging daar maandag rustig overheen door een ‘vuistdik’ rapport naar dezelfde bond te sturen, met pagina’s aan ‘bewijslast’ tegen zes Barcelona-spelers. De verliezende club uit de hoofdstad van Spanje heeft met suggesties, geruchten en verwijten het verhaal van de wedstrijd succesvol gekaapt. Het maakt niet uit dat dit hypocriet, irrationeel en zelfs kinderachtig is. Mourinho en zijn club snappen goed dat het beheersen van de publieke opinie op den duur net zo belangrijk is als de prestaties op het veld.

Retoriek buiten de lijnen

Voetbal is meer dan ooit een politieke sport, waar de belangen levensgroot zijn. Retoriek buiten de lijnen is hierdoor een factor van belang geworden: veel topwedstrijden worden beslist door scheidsrechterlijke dwalingen, al dan niet beïnvloed door opgehitste spelers en publiek of de heersende opinie in de media en bestuurskamers voorafgaand aan een wedstrijd. José Mourinho beheerst dit spelletje als geen ander. Voor de wedstrijd tegen Madrid zei Barcelona-trainer Pep Guardiola nog: “Ik schenk José de Champions League, die van buiten de lijnen. Normaliter wint hij daarbij, kan ik op basis van de historie concluderen.”

Real Madrid-Barcelona is de afgelopen jaren niet alleen een wedstrijd tussen twee historische rivalen, maar steeds meer een strijd tussen twee filosofieën geworden. De ene club heeft een romantisch idee over voetbal, dat aanvallend en aantrekkelijk moet zijn. Het gezicht van de club is Wereldvoetballer van het Jaar Lionel Messi, die met veel spelplezier tussen verdedigers dartelt en buiten het veld bescheidenheid toont. De andere club speelt vaak ook prachtig, maar kiest toch vooral voor het resultaat, waarbij schwalbes, provocaties en harde overtredingen niet geschuwd worden. De personificatie van deze spelopvatting is Cristiano Ronaldo, die fantastisch kan voetballen, maar net zo vaak verongelijkt als een klein kind bij de scheidsrechter zeurt en regelmatig blijk geeft van een onstuitbare arrogantie. Het is een strijd tussen idealisten en vechters voor het resultaat. De Volkskrant schreef vorige week: “Al die miljoenenmannen, die in postervorm aan de muur hangen bij miljoenen kinderen, deden op een woensdag in Madrid een aanslag op het voetbal als kijkspel. Maar uiteindelijk, als in een sprookje, won voetbal van banditisme.”

98% van ons denken is onbewust

De verbale strijd die tussen beide clubs voortwoekert past in de theorie van de Amerikaanse linguïst George Lakoff, die in boeken als Don’t Think of An Elephant (2004) en The Political Mind (2008) zijn theorie van framing uit de doeken deed (en op deze site al eens besproken werd). De links georiënteerde Lakoff keek gefrustreerd toe hoe George W. Bush twee keer tot president verkozen werd en hoe zelfs het herwinnen van een meerderheid in het Congres de Democratische invloed niet vergrootte. Hoe kon het dat de Republikeinen telkens het debat overheersten?

Volgens Lakoff hanteren de democraten en andere progressieve denkers een verouderd wereldbeeld. Zij gaan uit van rationaliteit, zoals dat in de Verlichting onder invloed van denkers als Immanuel Kant en René Descartes ontstond: een emotieloos, objectief, contextloos en universeel gegeven. Het overtuigen van een ander vindt plaats op basis van rationele argumenten: u bent van mening dat A, maar kijk eens naar Y, dan kunt u toch niet anders dan B concluderen?

Gek genoeg zijn mensen vaak niet op deze manier te overtuigen. Dat komt volgens Lakoff omdat deze notie van rationaliteit compleet verkeerd is. Dankzij neurowetenschappelijk onderzoek weten we veel meer over de werking van onze hersenen. Een belangrijke conclusie is dat 98% van ons denken onbewust plaatsvindt. In ons brein vormen zich voortdurend frames: bepaalde kaders waar we onze gedachten binnen plaatsen. Wanneer bepaalde delen van onze hersenstructuur regelmatig tegelijk geactiveerd worden, gaan ze circuits vormen. Zo wordt een metafoor als ‘een warm persoon’ letterlijk, omdat we de warmte van een omhelzing associëren met de positieve eigenschap van empathie. Via dit soort metaforen, die niet neutraal zijn maar beladen met emotie, kun je dus het onderbewustzijn van je publiek aanspreken en doordringen tot hun frames of zelfs een nieuw frame creëren. De Republikeinen hadden dit goed begrepen. Deze techniek is niet te verslaan met ‘ouderwets’ rationele argumenten, omdat het veel diepere structuren aanspreekt.

De frames van Mourinho

Pep Guardiola is een ouderwetse rationalist, hij gelooft niet in spelletjes. Maar het zou goed kunnen dat Mourinho de boeken van Lakoff heeft gelezen. De self made man die zich na een korte carrière als matige profvoetballer via een baantje als vertaler voor de legendarische Engelse trainer Bobby Robson opwerkte tot de immens succesvolle hoofdcoach die hij nu is, weet als geen ander hoe belangrijk het mentale aspect van het leven is. Mourinho maakt altijd een heilig vuur in zijn spelers los - na zijn vertrek zijn deze elftallen volledig uitgeblust. Voor de wedstrijd tegen Barcelona haalde hij zelfs Albert Einstein aan om zijn mannen te motiveren: “Ik vertelde mijn spelers dat Einstein zei dat er een kracht sterker is dan stoom, electriciteit en atoomenergie – wil.” Wesley Sneijder zei over zijn voormalige trainer: “Mourinho is als een vader voor me. Voor zo’n man ga je door het vuur.”

Maar er zijn ook mensen die van nature verschrikkelijk goed kunnen voetballen. Tegen FC Barcelona - het beste team ter wereld – moet Mourinho meer dan ooit zijn talent als mental coach aanspreken. Dus pompt hij zijn spelers vol met fanatisme en probeert hij met hectiek, randzaken en vooral veel frames de tegenstander te verslaan. Als trainer van Chelsea speelde hij in 2005 al eens tegen Barcelona. Toen beschuldigde hij na de verloren uitwedstrijd de toenmalige trainer Frank Rijkaard ervan dat hij in de rust bij de kleedkamer van scheidsrechter Anders Frisk naar binnen was gegaan voor een onderonsje. Rijkaard ontkende de aantijging, maar daarmee werd dit beeld juist sterker in miljoenen hoofden geplant. Het gevolg: Frisk stopte met fluiten na tientallen doodsbedreigingen en Chelsea won de terugwedstrijd overtuigend.

Een sterk staaltje framing. Nu trekt Mourinho opnieuw alles uit de kast om het tij voor de wedstrijd van vanavond te keren. Het lukt hem en zijn club opnieuw om de tegenstander buiten de lijnen te verslaan en de druk op te voeren. De aanklacht bij de UEFA werd natuurlijk afgewezen, maar daar ging het niet om - de sportkaternen stonden er vol van. Guardiola weet echter dat voetbal – anders dan politiek – niet alleen uit woorden bestaat. Zodoende legde hij zijn spelers een spreekverbod op, zodat ze niet in Mourinho’s frames mee gaan en zich kunnen toeleggen op het enige spel waar ze de Portugese meester-manipulator voorlopig wél de baas zijn: het voetbal.

Dit artikel verscheen tevens in nrc.next en NRC Handelsblad

Mail

Rutger Lemm is schrijver, grappenmaker en scenarist. In 2015 verscheen zijn debuut, 'Een grootse mislukking'. Hij is een van de oprichters van Hard//hoofd.

We willen je iets vertellen. Hard//hoofd is al bijna tien jaar een vrijhaven voor jonge en experimentele kunst, journalistiek en literatuur. Een walhalla voor hemelbestormers en constructieve twijfelaars, een speeltuin voor talentvolle dromers en ontheemde jonge honden. Elke dag verschijnen op onze site eigenzinnige artikelen, verhalen, poëzie, kunst, fotografie en illustraties van onze jonge makers. Én onze site is helemaal gratis.

Hoe graag we ook zouden willen; zonder jou kunnen we dit niet blijven doen. We hebben namelijk te weinig inkomsten om dit vol te houden. Met jouw hulp kunnen we de journalistiek, kunst en literatuur van de toekomst mogelijk blijven maken, en zelfs versterken.

Als je ons steunt, dan maken wij jou meteen kunstverzamelaar door je speciaal geselecteerde kunstwerken toe te sturen. Verzamel kunst en help je favoriete tijdschrift het volgende decennium door. We zullen je eeuwig dankbaar zijn. Draag Hard//hoofd een warm hart toe.

Word kunstverzamelaar
het laatste
10 jaar HH

10 jaar HH

Hard//hoofd is een vrije ruimte voor verbeelding en verhalen. Een niet-commercieel platform waar talent online en offline de ruimte krijgt om te experimenteren en zich te ontwikkelen. Het bestaan van zo’n plek is niet vanzelfsprekend. Sluit je daarom bij ons aan. We zijn bewust gratis toegankelijk en advertentievrij. Wij geloven dat nieuwe makers vooral een... Lees meer

Tip: Kijk slechte televisie

Kijk slechte televisie

'Ik heb afleveringen van The Real Housewives waar Shakespeares beste stukken niet aan kunnen tippen.' Lees meer

 Kamikazeplastics

Kamikazeplastics

Immuuncellen die de minuscule deeltjes onschadelijk proberen te maken, bekopen dat vervolgens met hun eigen leven. Lees meer

Alles vijf sterren: DEZE SERIE IS GEWOON ZO GOED

Het voert te ver om het hele verhaal uit te leggen

Deze week worden we blij van stekjes, een queer Lees meer

Over wulken en burgemeesters 2

Over wulken en burgemeesters

'Een huis is een constructie, maar een huis is ook een gevoel dat gedeeld wordt. Er blijven sporen achter wanneer bewoners sterven. Een huis verandert terwijl het blijft staan.' Lees meer

We laten ons niet sussen 1

We laten ons niet sussen

Twee weken geleden onthaalden politici en de media 2500 protesterende boeren met open armen op het Malieveld. De 35.000 klimaatstakers en de bezorgde burgers van Extinction Rebellion konden rekenen op een stuk minder steun. Wat is er nodig om de urgentie van de klimaatcrisis echt te laten voelen?, vraagt Jarmo Berkhout zich af. De legers... Lees meer

Tip: Leer een ambacht

Leer een ambacht

Nora van Arkel ging spontaan een dag in de leer bij een Berlijnse Meisterbacker. Daar leerde ze minder te denken en meer te doen. Een tip om eens te vragen of iemand je een ambacht wil leren. Lees meer

 Staakt-het-boeren

Staakt-het-boeren

Duizenden boeren toogden naar het Malieveld met hooivork en tractor. Lees meer

Column: September Blues

September Blues

De maand september is weer voorbij en dat betekent voor Trudy afscheid nemen en opnieuw beginnen. Van haar zomerhuisje op het platteland keert ze terug naar het leven in de stad. Lees meer

Filmtrialoog: Manta Ray

Manta Ray

Redacteuren Eva van den Boogaard, Mat Hoogenboom en Oscar Spaans bezochten de bioscoop om het speelfilmdebuut van de Thaise regisseur Phuttiphong Aroonpheng te zien. Het werd een magische ervaring: Manta Ray bleek een even eenvoudige als betoverende vertelling over een voor dood achtergelaten man die door een visser uit de mangrove wordt gered. Mat: Wat... Lees meer

Hard//talk: Bij gelijke geschiktheid tellen kwaliteit en capaciteit net zo goed

Bij gelijke geschiktheid tellen kwaliteit en capaciteit net zo goed

De wereld staat in brand en dat mag niet onbeschreven blijven. In tegenstelling tot Ella Kuijpers ziet Gatool Katawazi er wél het belang van in om voorkeur te geven aan de sollicitant die de diversiteit binnen een organisatie versterkt. Afgelopen zomer schreef Ella Kuijpers een Hard//talk waarin zij pleit tegen positieve discriminatie in sollicitatieprocedures. Juist... Lees meer

Inclusiviteit

Echte inclusiviteit is nog ver weg

Het debat over diversiteit en inclusiviteit in de culturele sector gaat niet ver genoeg. Lees meer

Tip: Geef het voordeel van de twijfel

Geef het voordeel van de twijfel

Redacteur Else Boer schippert tussen cynisme en naïviteit. 'Om naïviteit te vermijden, besloot ik dat cynisme een adequate reactie op de wereld was. Maar het continu bevragen van mensen en hun beweegredenen is vermoeiend.' Lees meer

Alles vijf sterren: 14

Geen douche, geen geloof, geen adem

Deze week worden we blij van een zeiltripje naar het Markermeer, een serie over verkeerd geplaatste bewijslast, en een dansvoorstelling van Arnhemse meisjes. Lees meer

Hard//talk: Greta Thunbergs requiem voor een droom

Greta Thunbergs requiem voor een droom

Thunberg deinst er niet voor terug een onderdeel te worden van haar eigen verhaal. Lees meer

Automatische concepten 26

Over de column (niets dan goeds?)

Iduna schrijft al jaren columns voor Hard//hoofd en vraagt zich af: hoe komt het toch dat ze ergens alsnog verwarde gevoelens heeft bij het fenomeen 'column'? Een overpeinzing die terugvoert naar Iduna's jaren op de universiteit en de twijfel over de plek die ze in mag nemen in de wereld. Lees meer

Het verlies van succes 2

Het verlies van succes

In een tijd waarin het steeds noodzakelijker lijkt te worden om prestaties te etaleren, denkt Mare Groen na over het systeem achter onze opvattingen aangaande succes dan wel mislukking. Ik lig nog steeds op bed en ben de hele dag niet buiten geweest. Het is 20.00 uur. Ik heb afgesproken om naar de film te... Lees meer

Tip: Durf hardop te dromen

Durf hardop te dromen

Rose Doolan vertrok jaren geleden naar San Francisco, met wilde plannen en weinig budget. Lees meer

 De blinddoek komt af

De blinddoek komt af

Vrouwe Justitia heeft haar blinddoek afgenomen. Lees meer

Column: Mammie

Mammie

'Arme mammie, sorry mammie!', hoort Trudy in de wachtkamer van het ziekenhuis. De irritatie die dit oproept komt vanuit een nooit gedichte kloof in het verleden. En dat heeft alles met het woord 'mammie' te maken. Lees meer

De geruchten zijn waar. Lees Hard//hoofd nu ook op papier!

Bestel op tijd je eigen exemplaar van de eerste editie, met als thema: ‘Ik’. We hebben drie covers ontworpen. Kies je favoriet.

Bestellen