Zijn culturele verschillen echt zo gemakkelijk te overbruggen als het lijkt?" /> Zijn culturele verschillen echt zo gemakkelijk te overbruggen als het lijkt?" />
Asset 14

Een reis naar de teleurstelling

Rutger trok drie jaar geleden in zijn eentje naar Iran (waarover hij al eens schreef op deze site). Hij merkte dat hij dankzij zijn linkse opvoeding en als onderdeel van de blije Facebookgeneratie die reizen tot levensstijl maakte, de impact van cultuurverschillen onderschatte. Hij merkte dit ook op kleinere schaal tijdens een studieverblijf in Berlijn. Het gevolg is een enorme teleurstelling.

In de zomer van 2009 vertrok ik in mijn eentje naar Iran. Ik zou via Griekenland en Turkije naar het land van ayatollahs trekken, zo had ik bedacht. De Groene Revolutie was over haar hoogtepunt heen, maar de website van het ministerie van Buitenlandse Zaken vaardigde nog altijd een negatief reisadvies uit. Een groep vrienden die een maand eerder zouden gaan, annuleerden hun reis en mijn ouders maakten me in een serieus gesprek duidelijk dat ze zich zorgen maakten. Maar met een laatste restje puberale opstandigheid zette ik mijn plannen door.

Ik vloog naar Athene zonder dat ik een moment goed nadacht over wat me te wachten stond, in een naïeve volharding. Ik was toch een wereldburger? Ik had toch vaker alleen reizen gemaakt? Ik was toch al eens in het Midden-Oosten geweest, met mijn studiereis door Tunesië en Libië? Mijn vrienden reisden toch allemaal de halve wereld over?

Twee weken later kwam ik doodongelukkig terug. De overgang van West naar Oost was heel geleidelijk gegaan, via Athene, Thessaloniki en Istanbul naar Tabriz. Maar na vijf dagen in politiek gespannen Iran, met al mijn geld cash in een lullig tasje op mijn buik omdat het land is uitgesloten van het internationale bankensysteem, zonder geschikte simkaart voor mijn mobiele telefoon, de taal onmachtig en onbekend met de gebruiken, vluchtte ik in paniek naar huis. Ik had me zo goed mogelijk voorbereid, veel gelezen en gepraat met mensen die eerder deze reis hadden gemaakt, maar in de praktijk kon ik het niet aan. Ik werd gek van het isolement waarin ik de hele dag verkeerde, van de stress veroorzaakt door de permanente onzekerheid, de onderhandelingen, de machocultuur, mijn kwetsbaarheid.

Eenmaal thuis voelde ik me als de broer van Berry Kooijman in Kees van Beijnums ‘De Oesters van Nam Kee’, die bang terugkeert van een wereldreis en stiekem bij zijn ouders woont. Het was een persoonlijk falen, dat niet paste bij de persoon die ik wilde zijn. Mijn overgrootopa was een Hongaar die met een dweilorkest door Europa trok en uiteindelijk in Den Haag strandde. Een van zijn zoons, mijn opa, voer als elektricien op handelsschepen de hele wereld over. In mijn eigen opvoeding was cultuurrelativisme een gegeven en discriminatie een van de grootste kwaden. Ik had niets met mijn Nederlanderschap, behalve wanneer het Nederlands Elftal speelde. De News Feed van mijn Facebook-account stroomde dagelijks vol met vakantiefoto’s van de verste uithoeken van de aarde, waarop mijn vrienden intens gelukkig glimlachten naar de camera.

Waarom kon ik het dan nog geen week in Iran uithouden?

De reiziger die besluit om zijn culturele grenzen over te steken, komt terecht in een paradoxale situatie: of hij accepteert zijn rol als buitenstaander en neemt plaats in de gemaakte ervaring van de toeristencarrousel, of hij probeert buiten de begane paden te treden en ‘echt’ op bezoek te zijn – wat vaak toch weer een toeristenervaring blijkt. In Oost-Iran bestond geen toeristische industrie en kon ik dus eindelijk het authentiek soort contact met een andere cultuur hebben, zoals ik Michael Palin dat jarenlang op TV had zien doen. De Iraniërs waren nog oprecht nieuwsgierig naar westerse bezoekers en zeer gastvrij. Maar de ervaring van de echte vreemdeling, zonder bustours, zonder mede-backpackers met hun “Where you from?”-praatje, zonder enige aansluiting met het thuisfront, bleek een saai en moeizaam proces te zijn.

Ik viel dankzij mijn donkere uiterlijk ook nauwelijks op. Ik was te goed geïntegreerd, een westers geklede Iraniër: mensen spraken tegen me in het Farsi of negeerden me zoals ze alle andere onbekende voorbijgangers negeerden. Ik zag me genoodzaakt om voortdurend met mijn Lonely Planet voor mijn gezicht te gaan lopen, om maar uit te stralen hoe hulpeloos en anders ik was.

Nu was er in het geval van mijn reis naar Iran sprake van een extreme situatie op een uitzonderlijk moment. Maar ik had dichterbij huis, tijdens mijn uitwisselingssemester in Berlijn, al gemerkt hoezeer ik de impact van culturele verschillen kon onderschatten. Hoewel het leven in de Duitse hoofdstad me heel goed beviel en ik mijn best deed om de taal te beheersen en de stad van binnen en buiten te kennen, bleef ik een heel duidelijke afstand tot het echte inwonerschap voelen. Ik was geen bezoeker, maar ik was ook niet thuis. De kilheid van de cynische Berlijners, die gek werden van al die hippe twintigers die hun stad opeens tot Walhalla uitriepen, hielp ook niet mee, en alles wat ik ooit over het Duitse gevoel voor humor had gehoord bleek waar te zijn. De andere studenten van het Erasmusprogramma gingen alleen maar met elkaar om en de voertaal veranderde al snel naar Engels. Iedereen was een beetje eenzaam en verlangde steeds vaker hardop naar huis. De meisjes kwamen allemaal enorm aan, soms schrok je je kapot als je op Facebook oude foto’s van hen zag. In twee maanden keek ik alle zeven seizoenen van de serie Scrubs.

Zelfs van vrienden die in België gingen studeren en daar jarenlang woonden, hoorde ik verhalen over de moeizame omgang met die stugge Zuiderburen en een constante heimwee. Bij hen proefde ik dezelfde teleurstelling die ik voelde na mijn Iran-reis; alsof er iets anders beloofd was. Onze ouders maakten zich zorgen of we wel goed zouden eten en of we niet overvallen zouden worden, maar ze zeiden niets over de vaak subtiele verschillen die een cultuur ondoordringbaar kunnen maken.

Mijn leeftijdgenoten en ik zijn daarnaast opgegroeid in een tijd waarin het reizen dankzij een gegroeide welvaart en verbeterde vervoerstechnieken tot een levensstijl kon verworden, een sociale verplichting bijna. Denk maar aan het bijna gebruikelijke ‘jaartje reizen’ na het eindexamen. De lyrische verhalen op waarbenjij.nu-blogs leken ook te suggereren dat reizen alleen maar leuk en gemakkelijk is. Ook hier sprak een belofte uit die niet strookte met onze ervaring, met de momenten van onbestemd onbehagen die ons soms overvielen.

De belofte was dat je afkomst loslaten gemakkelijk is. De naoorlogse idealen waren zo mooi, dat ze geen ruimte lieten voor eventuele complicaties. Onze teleurstelling staat op deze manier symbool voor de mislukte integratiepolitiek van de jaren negentig, voor de scheuren in de Europese Droom, voor de terugkeer van de nationale trots. Vroeger dacht ik dat ik tijdens mijn leven op vele plekken over de hele wereld zou wonen. Nu weet ik dat niet meer zo zeker. Dat is het gevaar van een al te gemakkelijke voorstelling van zaken: als het in de praktijk toch moeilijker blijkt, is de verontwaardiging des te groter. Je bent niet alleen opgelicht, je dacht ook nog even dat het je eigen schuld was, dat jij tekortschoot.

Betekent dit dat je je kamer nooit meer moet verlaten, dat je het idee van integratie maar helemaal terzijde moet schuiven en je eigen cultuur tot religie moet verklaren? Natuurlijk niet. Het grootste deel van het reisideaal is waar: het is goed om uit je comfort zone te komen, je leert veel van andere levensstijlen, het is goed voor je volwassenwording. Bovendien zijn die moeilijke momenten vaak ook heel waardevol, omdat je merkt waar je grenzen liggen. Ik heb ook geen spijt van mijn reis naar Iran. Maar het zou helpen als die moeilijkheden vaker erkend zouden worden, zodat we niet meer naïef vertrekken naar een onvermijdelijke teleurstelling en werkelijk verrijkt kunnen terugkeren naar dat fijne vertrouwde thuis.

Dit artikel verscheen eerder in nrc.next

Op maandag 19 maart om 14.30 organiseert deBuren i.s.m. European Cultural Foundation in Brussel een debat over het uitkijken naar een nieuwe horizon van de democratie, die voorbij gaat aan de natiestaat. De toegang is gratis.

Mail

Rutger Lemm is schrijver, grappenmaker en scenarist. In 2015 verscheen zijn debuut, 'Een grootse mislukking'. Hij is een van de oprichters van Hard//hoofd.

We willen je iets vertellen. Hard//hoofd is al bijna tien jaar een vrijhaven voor jonge en experimentele kunst, journalistiek en literatuur. Een walhalla voor hemelbestormers en constructieve twijfelaars, een speeltuin voor talentvolle dromers en ontheemde jonge honden. Elke dag verschijnen op onze site eigenzinnige artikelen, verhalen, poëzie, kunst, fotografie en illustraties van onze jonge makers. Én onze site is helemaal gratis.

Hoe graag we ook zouden willen; zonder jou kunnen we dit niet blijven doen. We hebben namelijk te weinig inkomsten om dit vol te houden. Met jouw hulp kunnen we de journalistiek, kunst en literatuur van de toekomst mogelijk blijven maken, en zelfs versterken.

Als je ons steunt, dan maken wij jou meteen kunstverzamelaar door je speciaal geselecteerde kunstwerken toe te sturen. Verzamel kunst en help je favoriete tijdschrift het volgende decennium door. We zullen je eeuwig dankbaar zijn. Draag Hard//hoofd een warm hart toe.

Word kunstverzamelaar
het laatste
10 jaar HH

10 jaar HH

Hard//hoofd is een vrije ruimte voor verbeelding en verhalen. Een niet-commercieel platform waar talent online en offline de ruimte krijgt om te experimenteren en zich te ontwikkelen. Het bestaan van zo’n plek is niet vanzelfsprekend. Sluit je daarom bij ons aan. We zijn bewust gratis toegankelijk en advertentievrij. Wij geloven dat nieuwe makers vooral een... Lees meer

Tip: Kijk slechte televisie

Kijk slechte televisie

'Ik heb afleveringen van The Real Housewives waar Shakespeares beste stukken niet aan kunnen tippen.' Lees meer

 Kamikazeplastics

Kamikazeplastics

Immuuncellen die de minuscule deeltjes onschadelijk proberen te maken, bekopen dat vervolgens met hun eigen leven. Lees meer

Alles vijf sterren: DEZE SERIE IS GEWOON ZO GOED

Het voert te ver om het hele verhaal uit te leggen

Deze week worden we blij van stekjes, een queer Lees meer

Over wulken en burgemeesters 2

Over wulken en burgemeesters

'Een huis is een constructie, maar een huis is ook een gevoel dat gedeeld wordt. Er blijven sporen achter wanneer bewoners sterven. Een huis verandert terwijl het blijft staan.' Lees meer

We laten ons niet sussen 1

We laten ons niet sussen

Twee weken geleden onthaalden politici en de media 2500 protesterende boeren met open armen op het Malieveld. De 35.000 klimaatstakers en de bezorgde burgers van Extinction Rebellion konden rekenen op een stuk minder steun. Wat is er nodig om de urgentie van de klimaatcrisis echt te laten voelen?, vraagt Jarmo Berkhout zich af. De legers... Lees meer

Tip: Leer een ambacht

Leer een ambacht

Nora van Arkel ging spontaan een dag in de leer bij een Berlijnse Meisterbacker. Daar leerde ze minder te denken en meer te doen. Een tip om eens te vragen of iemand je een ambacht wil leren. Lees meer

 Staakt-het-boeren

Staakt-het-boeren

Duizenden boeren toogden naar het Malieveld met hooivork en tractor. Lees meer

Column: September Blues

September Blues

De maand september is weer voorbij en dat betekent voor Trudy afscheid nemen en opnieuw beginnen. Van haar zomerhuisje op het platteland keert ze terug naar het leven in de stad. Lees meer

Filmtrialoog: Manta Ray

Manta Ray

Redacteuren Eva van den Boogaard, Mat Hoogenboom en Oscar Spaans bezochten de bioscoop om het speelfilmdebuut van de Thaise regisseur Phuttiphong Aroonpheng te zien. Het werd een magische ervaring: Manta Ray bleek een even eenvoudige als betoverende vertelling over een voor dood achtergelaten man die door een visser uit de mangrove wordt gered. Mat: Wat... Lees meer

Hard//talk: Bij gelijke geschiktheid tellen kwaliteit en capaciteit net zo goed

Bij gelijke geschiktheid tellen kwaliteit en capaciteit net zo goed

De wereld staat in brand en dat mag niet onbeschreven blijven. In tegenstelling tot Ella Kuijpers ziet Gatool Katawazi er wél het belang van in om voorkeur te geven aan de sollicitant die de diversiteit binnen een organisatie versterkt. Afgelopen zomer schreef Ella Kuijpers een Hard//talk waarin zij pleit tegen positieve discriminatie in sollicitatieprocedures. Juist... Lees meer

Inclusiviteit

Echte inclusiviteit is nog ver weg

Het debat over diversiteit en inclusiviteit in de culturele sector gaat niet ver genoeg. Lees meer

Tip: Geef het voordeel van de twijfel

Geef het voordeel van de twijfel

Redacteur Else Boer schippert tussen cynisme en naïviteit. 'Om naïviteit te vermijden, besloot ik dat cynisme een adequate reactie op de wereld was. Maar het continu bevragen van mensen en hun beweegredenen is vermoeiend.' Lees meer

Alles vijf sterren: 14

Geen douche, geen geloof, geen adem

Deze week worden we blij van een zeiltripje naar het Markermeer, een serie over verkeerd geplaatste bewijslast, en een dansvoorstelling van Arnhemse meisjes. Lees meer

Hard//talk: Greta Thunbergs requiem voor een droom

Greta Thunbergs requiem voor een droom

Thunberg deinst er niet voor terug een onderdeel te worden van haar eigen verhaal. Lees meer

Automatische concepten 26

Over de column (niets dan goeds?)

Iduna schrijft al jaren columns voor Hard//hoofd en vraagt zich af: hoe komt het toch dat ze ergens alsnog verwarde gevoelens heeft bij het fenomeen 'column'? Een overpeinzing die terugvoert naar Iduna's jaren op de universiteit en de twijfel over de plek die ze in mag nemen in de wereld. Lees meer

Het verlies van succes 2

Het verlies van succes

In een tijd waarin het steeds noodzakelijker lijkt te worden om prestaties te etaleren, denkt Mare Groen na over het systeem achter onze opvattingen aangaande succes dan wel mislukking. Ik lig nog steeds op bed en ben de hele dag niet buiten geweest. Het is 20.00 uur. Ik heb afgesproken om naar de film te... Lees meer

Tip: Durf hardop te dromen

Durf hardop te dromen

Rose Doolan vertrok jaren geleden naar San Francisco, met wilde plannen en weinig budget. Lees meer

 De blinddoek komt af

De blinddoek komt af

Vrouwe Justitia heeft haar blinddoek afgenomen. Lees meer

Column: Mammie

Mammie

'Arme mammie, sorry mammie!', hoort Trudy in de wachtkamer van het ziekenhuis. De irritatie die dit oproept komt vanuit een nooit gedichte kloof in het verleden. En dat heeft alles met het woord 'mammie' te maken. Lees meer

De geruchten zijn waar. Lees Hard//hoofd nu ook op papier!

Bestel op tijd je eigen exemplaar van de eerste editie, met als thema: ‘Ik’. We hebben drie covers ontworpen. Kies je favoriet.

Bestellen