Foto: Mirte Slaats

Over zijn nieuwe voorstelling, Nederlandse romantiek, zijn imagoprobleem en onze tijd: "Er wordt een oorlog voorbereid. Zoiets gaat langzaam, maar de pannen staan op het vuur."" />

Foto: Mirte Slaats

Over zijn nieuwe voorstelling, Nederlandse romantiek, zijn imagoprobleem en onze tijd: "Er wordt een oorlog voorbereid. Zoiets gaat langzaam, maar de pannen staan op het vuur."" />
Asset 14

Spinvis

Wanneer ik Erik de Jong (Spijkenisse, 1967) bel om een afspraak te maken, hoor ik meteen Spinvis in zijn routebeschrijving: “Neem de tram naar Nieuwegein Zuid. Niet naar Nieuwegein Centrum. Als je daar uitstapt, verdwaal je en kom je nooit meer terug…” Zonder een spoortje ironie fluistert hij de laatste zin geheimzinnig door de telefoon, alsof hij je een sprookje binnenleidt.

De Jong haalt me op bij de lege-flessen-automaat van de C1000 te midden van de nieuwbouwarchitectuur van Nieuwegein. Hij wijst naar de huizen: “Er wonen hier grotendeels bejaarden. Ook als je heel jong bent als je het huis koopt, word je na het ontvangen van de sleutel opeens bejaard. Heel gek.” De meeste mensen in Nederland zien hem als de ‘knip-en-plak’-huisvader op een zoldertje in Nieuwegein. Daar heeft De Jong genoeg van. “Op mijn eerste album stond zo min mogelijk informatie over mijzelf. Dat werd al snel een gimmick voor de media, mensen gingen door mijn straat rijden om te kijken wie die rare man toch was. ‘We hebben hem gevonden, het is een postbode uit Nieuwegein!’ Dat is nu wel mooi geweest.” Wat trekt hem dan toch aan in deze plek? “Ik vind het hier gewoon prettig wonen. Maar als mijn jongste zoon uit huis gaat, verhuizen we misschien wel weer. Naar het zuiden. Brabant, België wellicht. Sowieso niet Amsterdam.”

De studio van Spinvis blijkt niet meer op zolder te zijn, maar juist in de kelder van zijn ruime woning. “Hier werk ik, meestal ’s nachts tussen twaalf en drie. Hier staat mijn werk nog los van de wereld en kan ik alleen zijn met mijn ideeën.” Hij laat de cassettebandjes van zijn nieuwste multimediale theatervoorstelling ‘De Weerman’ zien. Zijn ogen glinsteren als hij erover vertelt: “In de voorstelling ben ik de weerman en met een taperecorder speel ik dan het weer af, maak ik letterlijk regen of wind. Het is veel werk om het allemaal van de computer op die bandjes te zetten, maar het gaat om het effect hè.”

Aan het werk

Je spreekt vaak over je ‘laboratorium’. Zie je jezelf als een moderne alchemist?
"Mijn vader was chemicus; er zijn zeker overeenkomsten. Het leukste van mijn werk is het samenbrengen van de appel en het ei, om dingen die niet samen horen in een spannende harmonie bij elkaar te zetten, om nieuwe verbindingen te leggen. In mijn werk ben ik eerder een schilder dan een pure muzikant. Ik zit hier te componeren achter het beeldscherm, als een vormgever. De software waarmee ik muziek maak, is dezelfde software waarmee je video’s maakt."

Meteen corrigeert hij zichzelf, om niet het beeld van de Nieuwegeinse kluizenaar in stand te houden: "Mijn liedjes moeten wel een groot publiek aanspreken, ze moeten communiceren. Ik ben geen eenzame kunstenaar die dingen voor zichzelf maakt. Die connectie met de buitenwereld moet er uiteindelijk wel komen. De popindustrie is ook een amusementsindustrie, daar verstop ik me niet voor. Mijn lievelingsmuziek is ook heel commercieel: ABBA, The Beach Boys, the BeeGees, the Beatles. Maar onder dat poppy geluid zit heel veel: enge dromen, wilde fantasieën.

Dat is niet altijd zo geweest. De muziek van voor je eerste album was totaal ontoegankelijk.
De basis was hetzelfde, maar ik kon die stap naar het publiek niet maken. Ik gebruikte vooral radiostemmen en zong er zelf niet bij. Dat durfde ik niet; ik ben geen zanger. Toch schreef ik wel de hele tijd regels op. Tot op een dag de bliksem insloeg en ik die regels zelf ben gaan zingen. Dat bleek de missing link te zijn. Nu had ik een vorm die iedereen kent: een liedje van drie minuten, met een zanger. Dat was geen ‘experimentele muziek’ meer, maar het verschil is eigenlijk heel klein.

Hoe blijf je jezelf uitdagen?
Ik weet niet of je dat bewust doet. Je maakt dingen die je mooi vindt. Soms kom je daarbij op traditioneel terrein, want daar heb ik ook veel liefde voor, en soms betreed je dan de verse sneeuw.

"Soms betreed je dan de verse sneeuw.”

Maar ik zoek geen grenzen op, wil ook niet avantgardistisch zijn of zoiets. Ik ben vorige week 50 geworden en dan ga je nadenken: wat wil ik echt doen? Ik heb de afgelopen jaren zoveel verschillende dingen gedaan: theater, film, hoorspelen. Nu ben ik er wel achtergekomen dat ik het meest houd van popliedjes. Gewoon, drie a vier minuten. Daar wil ik de rest van mijn leven aan wijden, dat is de kern van wat ik wil doen. Dan moet ik me niet teveel laten afleiden door andere dingen.

Je hebt je rust gevonden?
Nee, integendeel. Je voelt de adem van de tijd nog sterker in je nek. Het is juist meer rusteloosheid dan ooit. Maar het dwingt je wel tot een focus.”

 

Het rondje

Wordt het moeilijker om een connectie te maken met het jonge publiek?
"Welnee. Ik ga veel met jonge mensen om en ik vind de nieuwe generatie te gek. Ik heb weleens een ‘Meet & greet’ en laatst was er een meisje van negentien bij. Die herkende in mijn muziek Kate Bush en Alan Parsons en allerlei andere namen uit mijn tijd. Ik dacht: “Wauw, meisje, hoe kom jij daar nou aan?” Dat vind ik heel leuk aan deze generatie. Er is niet een duidelijke norm: alles kan hip zijn. Het maakt niet uit, ze zeggen de hele dag: kom maar, kom maar. Er is ook veel meer toegang tot muziek dan vroeger. Ik moest drie weken mijn krantenwijk lopen en dan kocht ik eindelijk een elpee. Dan moest je hem ook wel mooi vinden, na al dat werk. Elk liedje ging je dan eindeloos draaien. Dat bestaat niet meer. Het is nu: ‘tak, tak, ja!’ of ‘tak, tak, nee.’ Maar dat is niet per se slechter.

Jij gaat zelf niet mee in die snelheid.
Dat is mijn persoonlijkheid. Ik ben niet lui, maar wel langzaam. Blijkbaar heeft het die tijd nodig. Je draait altijd hetzelfde rondje [gebaart in de lucht]: je begint ergens waar het goed voelt, maakt vervolgens een hele lange omweg waarbij je alle alternatieven verkent en keert uiteindelijk weer terug bij dat begin. [lacht] Dan zou je zeggen: waarom maak je dat rondje dan? Maar het is toch anders als je bij een begin terugkeert, dan als het je enige optie is. Voor Spinvis heb ik een rondje van veertig jaar gemaakt. Ik heb op mijn twintigste een single uitgebracht, discomuziek. Als dat een succes was geweest, was Spinvis er nooit geweest. Dan was ik een soort DJ Tiësto geworden. Het is voor mij een zegen dat ik later, met iets meer rust in mijn hoofd, mijn eerste album heb gemaakt.

“Ik was bijna een soort DJ Tiësto geworden.”


Wat is er in de tussentijd gebeurd?
Ik heb in fabrieken gewerkt, heb daar enorm veel mensen leren kennen. Ik zag elke dag van dichtbij hoe mensen met elkaar omgaan, wat ze zeggen en vooral ook wat ze niet zeggen. Dat is nog steeds een oneindige inspiratiebron voor mijn teksten, mijn grote kapitaal.

Die teksten zijn gevonden stukjes uit het leven. Dat roept veel herkenning op. Als je dat zo rangschikt dat er een surrealistische sfeer ontstaat, dan til je dat normale ook nog naar een hoger plan. Samen vormt het dan een nieuw verhaal, een nieuwe werkelijkheid. Het leven is natuurlijk absurd en wij leggen daar een rationele filter overheen. Net als in dromen, dan lijkt ook alles heel normaal. Die filter heb je nodig, anders word je gek. Je doet alsof in die grote chaos alles keurig op z’n plek staat. Ik probeer die filter heel even uit te schakelen. Dat lijkt willekeurig, maar het is echt een kwestie van zorgvuldig puzzelen.

Wanneer schrijf je iets op?
Ik luister goed naar hoe mensen praten, naar zinsconstructies. In spreektaal zitten veel herhalingen of afgebroken zinnen, dat is bijna muziek. Het moet kloppen, ik ga geen geforceerde proza schrijven. Ik heb in ‘De Weerman’ een tekst waarin de zin “Het klaart al op” voorkomt. Dat is natuurlijk mooi. Maar mensen zeggen: “Het is weer droog”. Dat is misschien saaier, maar het klopt wel met de dagelijkse realiteit. Daar gaat het om.”

"Hou toch op met die zelfhaat! Er is echt niets mis met de Nederlandse ziel." (foto: Mirte Slaats)

De weerman

De Jong wordt soms afgeschilderd als arrogant en afstandelijk. In de Groene Amsterdammer schreef dichter en recensent Erik Lindner dat de Jong tijdens een avond over surrealisme in Rotterdam hem had toegebeten dat hij moest ‘opzouten’ toen hij bij hem en een paar andere dichters aan tafel plaatsnam. Lindner sprak vervolgens van ‘De Spinvis-paradox’: artiesten die doen alsof ze de luis in de pels zijn, maar ondertussen alle macht in handen hebben. Van dit beeld blijft tijdens ons gesprek niets over; het lijkt erop dat Lindner vooral in zijn eigen ego aangetast was. Maar die afstandelijkheid tijdens optredens, die heb ik ook ervaren.

Je maakt op het podium weinig contact met je publiek.
“Ik denk daar veel over na. Je kunt niet jezelf zijn op een podium. Veel zangers en zangeressen gaan daarom het lied lopen acteren: gepijnigd kijken bij een zielig liedje. Je gaat dan in feite tussen de toeschouwer en de muziek staan. Alsof je naar een film kijkt en de regisseur de hele tijd voor het doek springt: joehoe, kijk eens! Dat wil ik niet. Dus ik probeer een manier te vinden om wel beleefd te zijn, maar me toch vooral op het spelen te concentreren. Ik was laatst in de Notre Dame in Parijs, daar begon een vrouw prachtige kerkmuziek te zingen. Ik zag haar niet, maar het was duidelijk live en ik was ontzettend ontroerd. Dat is de puurste vorm. Je bent alleen maar een boodschapper.

Wil je dan helemaal niet bewonderd worden?

Natuurlijk heb ik mijn ijdelheid, zoals iedereen. Maar ik ben geen performer. Vroeger had je techno-albums zonder artiestennaam erop, maar dat maakte niets uit. Dat is vergelijkbaar met kerkmuziek. Het maakt niet uit wie het maakt, als je het maar voelt.”

De Jong is niet politiek actief, maar tussen de regels door klinkt wel degelijk maatschappijkritiek. Het nummer ‘Voordeel van video’ gaat bijvoorbeeld over de toenemende inbreuk op privacy: “Ik ken de kamer waarin u woont/En als u huilt aan de telefoon/U danst zo mooi soms/Dat zie ik ook/Dat is het voordeel van video”. Op weg naar zijn huis leek hij naar dit nummer te verwijzen toen hij bij een stoplicht zei: “Kijk, je moet in dat witte vlak gaan staan, anders wordt het niet groen. Anders weten ze niet dat je er bent.”

Je hebt het vaak over ‘Nederlandse romantiek’. Is dat niet een contradictio in terminis?
"Hou toch op met die zelfhaat. Altijd maar dat ‘weg met ons!’. Net zoals mensen roepen: “Nieuwegein? Hoe kan er nou iets moois uit Nieuwegein komen?!” Terwijl diezelfde mensen een zanger uit een klein dorpje in Arizona aanbidden. Het Nieuwegein in Amerika is dan opeens heel romantisch. Lees de boeken van Gerard Reve, de gedichten van Marsman. Er is niets mis met de Nederlandse ziel. We zijn niet saai. We zijn net zo poëtisch als de Fransen of de Italianen. Dat is precies wat ik probeer uit te drukken met wat ik doe.

En dan met name de gewone, kleine mensen.
Dat is ook onzin, die bestaan helemaal niet. Iedereen heeft verlangens, geheimen, fantasieën, nachtmerries. Dat is echt allemaal hetzelfde. Alleen kan de een het beter verwoorden en speelt dat ragfijne sociale spel beter dan de ander. Mensen die jij klein noemt, zijn gewoon minder behendig. Dan gaan ze deuren dichtgooien, worden ze bang en gaan zich vasthouden aan wat ze kennen: voetbal, Oh oh Cherso, auto’s. Maar van origine zijn dat ze net zulke grote bloemrijke mensen als iedereen. Daar kom je wel achter als je in een fabriek werkt. Al je vooroordelen worden overhoop gegooid. Je denkt vaak: dat is gewoon een botte hond. Maar eigenlijk is dat nooit zo.

“Er wordt een oorlog voorbereid. De pannen staan op het vuur.”

Je begrijpt de onvrede van de maatschappelijke onderklasse dus goed?
Absoluut, daar kan ik me heel goed in inleven. Ik zie ook hoe die boosheid gebruikt wordt voor het verkeerde doel, dat volg ik allemaal op de voet. Er wordt een oorlog voorbereid. Dat gaat langzaam, zoiets duurt vijf jaar. Het wordt een heel ander soort oorlog dan we kennen, maar hij is in de maak, de pannen staan op het vuur.

Dat is jouw voorspelling als weerman.

De vraag in de nieuwe voorstelling is: wat hangt ons boven het hoofd? Het weer is onvoorspelbaar, net zoals onze politieke koers. Ik kijk regelmatig op de websites van de Telegraaf, Elsevier en GeenStijl. Daar staat dan een bericht dat heel provocatief geformuleerd is, ik word er zelf ook bijna kwaad van. Mensen storten die primaire woede uit in een reactie. En daarboven staat dan een banner van Opel of MacDonald’s, dus die verontwaardiging wordt ook gewoon commercieel uitgebuit. Haat is lekker en het verdient ook nog goed. Dat is heel vreemd.

Onweer, dus?
Nee, uiteindelijk ben ik toch heel optimistisch, ondanks de oorlogsvoorspelling. Er ontstaan nieuwe omgangsvormen en dat is niet per se negatief. Het is een moeilijke tijd, maar juist nu zie je ook zoveel mooie dingen. Wat dat betreft heb ik een dubbel gevoel. Maar als ik naar jonge mensen kijk, dan denk ik: het komt goed.”

-Speeldata van 'De Weerman' zijn hier te vinden.-

Mail

Rutger Lemm is schrijver, grappenmaker en scenarist. In 2015 verscheen zijn debuut, 'Een grootse mislukking'. Hij is een van de oprichters van Hard//hoofd.

We willen je iets vertellen. Hard//hoofd is al bijna tien jaar een vrijhaven voor jonge en experimentele kunst, journalistiek en literatuur. Een walhalla voor hemelbestormers en constructieve twijfelaars, een speeltuin voor talentvolle dromers en ontheemde jonge honden. Elke dag verschijnen op onze site eigenzinnige artikelen, verhalen, poëzie, kunst, fotografie en illustraties van onze jonge makers. Én onze site is helemaal gratis.

Hoe graag we ook zouden willen; zonder jou kunnen we dit niet blijven doen. We hebben namelijk te weinig inkomsten om dit vol te houden. Met jouw hulp kunnen we de journalistiek, kunst en literatuur van de toekomst mogelijk blijven maken, en zelfs versterken.

Als je ons steunt, dan maken wij jou meteen kunstverzamelaar door je speciaal geselecteerde kunstwerken toe te sturen. Verzamel kunst en help je favoriete tijdschrift het volgende decennium door. We zullen je eeuwig dankbaar zijn. Draag Hard//hoofd een warm hart toe.

Word kunstverzamelaar
het laatste
10 jaar HH

10 jaar HH

Hard//hoofd is een vrije ruimte voor verbeelding en verhalen. Een niet-commercieel platform waar talent online en offline de ruimte krijgt om te experimenteren en zich te ontwikkelen. Het bestaan van zo’n plek is niet vanzelfsprekend. Sluit je daarom bij ons aan. We zijn bewust gratis toegankelijk en advertentievrij. Wij geloven dat nieuwe makers vooral een... Lees meer

Tip: Kijk slechte televisie

Kijk slechte televisie

'Ik heb afleveringen van The Real Housewives waar Shakespeares beste stukken niet aan kunnen tippen.' Lees meer

 Kamikazeplastics

Kamikazeplastics

Immuuncellen die de minuscule deeltjes onschadelijk proberen te maken, bekopen dat vervolgens met hun eigen leven. Lees meer

Alles vijf sterren: DEZE SERIE IS GEWOON ZO GOED

Het voert te ver om het hele verhaal uit te leggen

Deze week worden we blij van stekjes, een queer Lees meer

Over wulken en burgemeesters 2

Over wulken en burgemeesters

'Een huis is een constructie, maar een huis is ook een gevoel dat gedeeld wordt. Er blijven sporen achter wanneer bewoners sterven. Een huis verandert terwijl het blijft staan.' Lees meer

We laten ons niet sussen 1

We laten ons niet sussen

Twee weken geleden onthaalden politici en de media 2500 protesterende boeren met open armen op het Malieveld. De 35.000 klimaatstakers en de bezorgde burgers van Extinction Rebellion konden rekenen op een stuk minder steun. Wat is er nodig om de urgentie van de klimaatcrisis echt te laten voelen?, vraagt Jarmo Berkhout zich af. De legers... Lees meer

Tip: Leer een ambacht

Leer een ambacht

Nora van Arkel ging spontaan een dag in de leer bij een Berlijnse Meisterbacker. Daar leerde ze minder te denken en meer te doen. Een tip om eens te vragen of iemand je een ambacht wil leren. Lees meer

 Staakt-het-boeren

Staakt-het-boeren

Duizenden boeren toogden naar het Malieveld met hooivork en tractor. Lees meer

Column: September Blues

September Blues

De maand september is weer voorbij en dat betekent voor Trudy afscheid nemen en opnieuw beginnen. Van haar zomerhuisje op het platteland keert ze terug naar het leven in de stad. Lees meer

Filmtrialoog: Manta Ray

Manta Ray

Redacteuren Eva van den Boogaard, Mat Hoogenboom en Oscar Spaans bezochten de bioscoop om het speelfilmdebuut van de Thaise regisseur Phuttiphong Aroonpheng te zien. Het werd een magische ervaring: Manta Ray bleek een even eenvoudige als betoverende vertelling over een voor dood achtergelaten man die door een visser uit de mangrove wordt gered. Mat: Wat... Lees meer

Hard//talk: Bij gelijke geschiktheid tellen kwaliteit en capaciteit net zo goed

Bij gelijke geschiktheid tellen kwaliteit en capaciteit net zo goed

De wereld staat in brand en dat mag niet onbeschreven blijven. In tegenstelling tot Ella Kuijpers ziet Gatool Katawazi er wél het belang van in om voorkeur te geven aan de sollicitant die de diversiteit binnen een organisatie versterkt. Afgelopen zomer schreef Ella Kuijpers een Hard//talk waarin zij pleit tegen positieve discriminatie in sollicitatieprocedures. Juist... Lees meer

Inclusiviteit

Echte inclusiviteit is nog ver weg

Het debat over diversiteit en inclusiviteit in de culturele sector gaat niet ver genoeg. Lees meer

Tip: Geef het voordeel van de twijfel

Geef het voordeel van de twijfel

Redacteur Else Boer schippert tussen cynisme en naïviteit. 'Om naïviteit te vermijden, besloot ik dat cynisme een adequate reactie op de wereld was. Maar het continu bevragen van mensen en hun beweegredenen is vermoeiend.' Lees meer

Alles vijf sterren: 14

Geen douche, geen geloof, geen adem

Deze week worden we blij van een zeiltripje naar het Markermeer, een serie over verkeerd geplaatste bewijslast, en een dansvoorstelling van Arnhemse meisjes. Lees meer

Hard//talk: Greta Thunbergs requiem voor een droom

Greta Thunbergs requiem voor een droom

Thunberg deinst er niet voor terug een onderdeel te worden van haar eigen verhaal. Lees meer

Automatische concepten 26

Over de column (niets dan goeds?)

Iduna schrijft al jaren columns voor Hard//hoofd en vraagt zich af: hoe komt het toch dat ze ergens alsnog verwarde gevoelens heeft bij het fenomeen 'column'? Een overpeinzing die terugvoert naar Iduna's jaren op de universiteit en de twijfel over de plek die ze in mag nemen in de wereld. Lees meer

Het verlies van succes 2

Het verlies van succes

In een tijd waarin het steeds noodzakelijker lijkt te worden om prestaties te etaleren, denkt Mare Groen na over het systeem achter onze opvattingen aangaande succes dan wel mislukking. Ik lig nog steeds op bed en ben de hele dag niet buiten geweest. Het is 20.00 uur. Ik heb afgesproken om naar de film te... Lees meer

Tip: Durf hardop te dromen

Durf hardop te dromen

Rose Doolan vertrok jaren geleden naar San Francisco, met wilde plannen en weinig budget. Lees meer

 De blinddoek komt af

De blinddoek komt af

Vrouwe Justitia heeft haar blinddoek afgenomen. Lees meer

Column: Mammie

Mammie

'Arme mammie, sorry mammie!', hoort Trudy in de wachtkamer van het ziekenhuis. De irritatie die dit oproept komt vanuit een nooit gedichte kloof in het verleden. En dat heeft alles met het woord 'mammie' te maken. Lees meer

De geruchten zijn waar. Lees Hard//hoofd nu ook op papier!

Bestel op tijd je eigen exemplaar van de eerste editie, met als thema: ‘Ik’. We hebben drie covers ontworpen. Kies je favoriet.

Bestellen