Tom Egbers heeft meer invloed op ons land dan de koningin. Koning Voetbal is een onderschatte spiegel voor onze samenleving." /> Tom Egbers heeft meer invloed op ons land dan de koningin. Koning Voetbal is een onderschatte spiegel voor onze samenleving." />
Asset 14

Een passionele kopstoot

Voetbal is een enorm dominant deel van onze samenleving; de KNVB heeft een miljoen leden en wekelijks kijken drie miljoen mensen Studio Sport. Het is logisch dat er een constante wisselwerking tussen het prof- en amateurvoetbal, maar ook tussen de Koning Voetbal en de maatschappij in het algemeen bestaat. Wat kunnen we over onszelf leren van AZ-FC Twente?

Na een verloren voetbalwedstrijd met mijn vriendenteam in de zesde reserveklasse KNVB schopte ik uit frustratie tegen een (gesloten) deur. Het deed direct heel veel pijn en na onderzoek van een van de dokters uit ons elftal was de conclusie: grote teen gebroken, vier tot zes weken uitgeschakeld. Mijn ploeggenoten schudden hun hoofden en verwezen direct lachend naar Sergio Romero, de keeper van AZ die in 2009 na een door zijn fout verloren duel tegen de kleedkamermuur stompte, waarbij hij zijn hand brak. Niet voor het eerst werd ik de dupe van mijn eigen belachelijke fanatisme. Maar waarom gebruikte ik daarvoor zo’n theatraal gebaar?

Elke vorm van beschaving ging overboord

Ja, voetbal is oorlog. Eind februari speelde landskampioen FC Twente in de Eredivisie tegen AZ. Het werd een heftige wedstrijd, vooral na de rode kaart van Twente-verdediger Douglas wegens het slaan van een tegenstander. Toen scheidsrechter Bossen hem de kaart toonde, wilde Douglas de leidsman aanvliegen. De Braziliaan werd tegengehouden door zijn medespelers, maar kon Bossen nog een halve kopstoot geven. Nadat AZ in blessuretijd de winnende goal maakte, bestormde de Twente-bank de scheidsrechter. Na afloop was iedereen, ook bij AZ, ziedend op Bossen.

Er waren lyrische commentaren. Kees Jansma (perschef van het Nederlands Elftal en baas van zender Sport1) schreef in een column op Nusport: “Bij AZ - FC Twente ging elke vorm van beschaving overboord; ik zat erbij te juichen.” Ook Vrij Nederland sprak van een hoogtepunt voor ‘de passie in de sport’. Huh? Natuurlijk is het opzoeken en soms oversteken van een grens een belangrijk deel van sport, waarbij het gaat om mentale en fysieke extremen. Dit maakt het ook zo fantastisch om naar te kijken. Maar sinds wanneer staat een kopstoot gelijk aan het tonen van passie? Deze media lijken te vergeten wat voor enorme invloed voetbal op onze samenleving heeft.

Van elitesport naar Koning Voetbal

“Voetbal is de belangrijkste bijzaak van het leven,” zei Jansma ooit. Maar toen de voetbalsport aan het begin van de twintigste eeuw overwaaide uit Engeland, was het vooral een elitebezigheid. Dat was niet zo gek: alleen mensen van goede komaf konden zich de tijd voor hobby’s veroorloven. Gedurende de jaren ’20 nam de welvaart echter toe en verbeterden arbeidsomstandigheden. In 1920 werd de achturige werkdag ingevoerd (de vrije zaterdag zou nog tot 1960 op zich laten wachten) en dankzij de nieuw ontstane vakbonden werden aanzienlijke loonsverhogingen bereikt. Zo kreeg een groot deel van Nederland meer tijd en geld tot zijn beschikking en werd het voetbal langzaam een echte volkssport. Het ledental van de NVB steeg explosief van 2400 in 1900 naar 98.000 in 1930.
------

------
Inmiddels zijn er een miljoen geregistreerde voetballers in Nederland. Wekelijks kijken drie miljoen mensen naar Studio Sport, bijna drie keer zoveel als het aantal kijkers voor de Kersttoespraak van Koningin Beatrix. Tom Egbers heeft veel meer invloed op het land dan ons eigen staatshoofd. Dit heeft een aantal gevolgen. Zo kopiëren amateurvoetballers het gedrag van hun helden, zoals mijn knullige blessure bewijst. Dit levert kolderieke taferelen op. Ik zie elke zondag spelers uit het twaalfde elftal van hun club op een knollenveld met scheve lijnen wegwerpgebaren á la Cristiano Ronaldo maken en om een gele kaart vragen, terwijl de dikke kleine man die voor scheidsrechter moet doorgaan niet eens een fluitje heeft. Het bewijst de enorme invloed van Koning Voetbal.

Maar er is niet alleen sprake van een wisselwerking tussen het amateur- en profvoetbal. Dit dominante deel van de samenleving beïnvloedt ook de rest van onze levens, zoals omgekeerd in het voetbal bepaalde maatschappelijke tendensen te zien zijn. Gelukkig storten nog niet veel mensen schreeuwend ter aarde als je op straat per ongeluk tegen ze opbotst en hoor je nog geen spreekkoren op de tribune van de Tweede Kamer. Toch is het voetbal in veel opzichten een spiegel voor onze dagelijkse realiteit.

Douglas vliegt Ruud Bossen aan tijdens AZ-FC Twente op 26 februari 2011.

Spiegel van de samenleving

Zo zie je de huidige (politieke) mentaliteit terug op het veld. Het vriendenteam waarin ik speel, kent in zekere zin een ouderwets rationeel wereldbeeld, dat naïef uitgaat van een logische rechtvaardigheid: er is een overtreding in het strafschopgebied, dus het is een penalty, ook als het in ons eigen strafschopgebied is. Ik voel me soms meer thuis bij onze meer individualistisch ingestelde tegenstanders, die lichte intimidatie, trucs of verdraaiingen in de strijd gooien en die altijd van het eigen gelijk of voordeel uitgaan. Dat dit ‘hypocriet’ of ‘onlogisch’ of zelfs ‘onwaar’ is, maakt hen niets uit. Voor het einddoel, het winnen van de eigen wedstrijd, is alles geoorloofd. Zo verliezen we dan ook vaak. Ik schop vervolgens mijn voet kapot.

Bij AZ-FC Twente zag je een andere maatschappelijke trend: het wegvallen van autoriteit. Dit komt voort uit de combinatie van de individualistische mentaliteit en de opkomst van het informatietijdperk. Vele maatschappelijke instituten verliezen hierdoor hun aanzien. Vroeger was de diagnose van een arts een onbetwijfelbare constatering, nu googlen patiënten hun symptomen en trekken hun eigen conclusie. In veel opzichten is dit onafhankelijke denken een goede ontwikkeling. Zo kunnen machthebbers zich niet meer puur op hun titel beroepen. Maar een al te groot wantrouwen ten opzichte van de gevestigde orde leidt tot agressie, zoals het grote aantal gevallen van mishandeling van hulpverleners bewijst.

Hé scheids!

Bij het profvoetbal zijn scheidsrechters de afgelopen jaren verworden tot permanente zondebok. Vorige week werd er zelfs een spoedberaad met een aantal kritische trainers gepland, nadat AZ-trainer Gertjan Verbeek over het scheidrechtersniveau had gezegd: "Soms heb ik het gevoel dat ik in Libië woon." De benadering wordt elk jaar weer wat agressiever. Het is inmiddels normaal om na een fluitsignaal als een idioot naar de scheidsrechter te rennen en vlak voor zijn neus te staan schreeuwen; zelfs lichte duwjes worden getolereerd. Communicatie tussen de arbiters en de spelers is belangrijk, maar de KNVB doet niets tegen dit soort excessen. Het lijkt inmiddels alsof de leidsman eerder een sukkel is die de sterren voor de voeten loopt, in plaats van de onzichtbare regisseur. Dit druppelt tevens door naar lagere niveaus: de KNVB krijgt elk weekend 20 tot 25 meldingen van excessief geweld bij het amateurvoetbal, meestal gericht tegen de arbitrale leiding.

De verstoorde verhouding tussen spelers, trainers en supporters enerzijds en scheidsrechters anderzijds is vergelijkbaar met het voorbeeld van de dokter en de patiënt. Ook hier wordt de vanzelfsprekende macht aangetast doordat de subjecten over eigen informatie beschikken. Tijdens live uitzendingen of samenvattingen geven de commentators achteroverleunend bij tientallen herhalingen hun mening over de leidsman. Na herhaling nummer drie zegt Theo Reitsema: “Absoluut een penalty. Hier gaat scheidsrechter Bossen ka-pi-taal in de fout.” Vervolgens wordt de scheids- of (in het geval van buitenspel) grensrechter suggestief in beeld genomen. De boodschap is duidelijk: dit is de dader, dankzij hem ging de goal niet door, op de brandstapel met die man! Na afloop moet Bossen voor de camera op gênante wijze het moment terugkijken. “Ja nu zie ik het. Ik zat fout.” De interviewer glimlacht genoegzaam; de kijker thuis vertrouwt Bossen nooit meer.

Maar scheidsrechters vechten een ongelijke strijd! De arts profiteert van het internet door zichzelf via medische blogs op de hoogte te stellen van de laatste medische ontwikkelingen. De Wereldvoetbalbond FIFA weigert echter al jaren om haar belangrijkste medewerkers te beschermen door het gebruik van elektronische hulpmiddelen te introduceren. Voor de kijker en de analist valt ondertussen bijna alles eerlijk te beoordelen: ja, dat was hands. Nee, dat was geen overtreding. De scheidsrechter speelt in een quiz waarbij hij alleen een encyclopedie mag gebruiken, terwijl het publiek alles op hun iPads opzoekt. Het ‘mea culpa’-moment van Studio Sport suggereert onterecht dat de arbiter in dezelfde positie als de kijker verkeerde. De FIFA voert nu campagne voor de introductie van extra officials op de achterlijn, met de ironische slogan “No we see more”. Misschien, maar jullie zien nog altijd minder dan wij.

Het voetbal is een enorm dominante factor in onze samenleving, die vaak onderschat wordt. We kunnen hier onze maatschappelijke trends in terugzien en daar van leren. Hoe kan autoriteit een plaats krijgen in de eenentwintigste eeuw? Wat doen we met de nietsontziende persoonlijke geldingsdrang die ieder mens plotseling lijkt te bezitten? Voetballers worden vaak gewezen op hun voorbeeldfunctie (zoals recent nog ‘Jodenjager’ Lex Immers) en dat is niet meer dan terecht. Het beste voorbeeld is FC Twente-voorzitter Joop Munsterman, die zich na AZ-Twente schaamde voor het gedrag van zijn spelers en trainer. Verdediger Douglas volgt inmiddels een anti-agressie-cursus. De sportmedia lijken echter weg te lopen voor deze verantwoordelijkheid en ontkennen zo hun enorme invloed. Natuurlijk, voetbal is strijd en er zullen altijd agressieve idioten zoals ik zijn. Maar het zou echt helpen als de NOS en prominenten zoals Kees Jansma ophielden met scheidsrechters in de hoek te zetten, en een kopstoot te verwarren met passie.

Dit artikel verscheen tevens in nrc.next.

Mail

Rutger Lemm is schrijver, grappenmaker en scenarist. In 2015 verscheen zijn debuut, 'Een grootse mislukking'. Hij is een van de oprichters van Hard//hoofd.

We willen je iets vertellen. Hard//hoofd is al bijna tien jaar een vrijhaven voor jonge en experimentele kunst, journalistiek en literatuur. Een walhalla voor hemelbestormers en constructieve twijfelaars, een speeltuin voor talentvolle dromers en ontheemde jonge honden. Elke dag verschijnen op onze site eigenzinnige artikelen, verhalen, poëzie, kunst, fotografie en illustraties van onze jonge makers. Én onze site is helemaal gratis.

Hoe graag we ook zouden willen; zonder jou kunnen we dit niet blijven doen. We hebben namelijk te weinig inkomsten om dit vol te houden. Met jouw hulp kunnen we de journalistiek, kunst en literatuur van de toekomst mogelijk blijven maken, en zelfs versterken.

Als je ons steunt, dan maken wij jou meteen kunstverzamelaar door je speciaal geselecteerde kunstwerken toe te sturen. Verzamel kunst en help je favoriete tijdschrift het volgende decennium door. We zullen je eeuwig dankbaar zijn. Draag Hard//hoofd een warm hart toe.

Word kunstverzamelaar
het laatste
10 jaar HH

10 jaar HH

Hard//hoofd is een vrije ruimte voor verbeelding en verhalen. Een niet-commercieel platform waar talent online en offline de ruimte krijgt om te experimenteren en zich te ontwikkelen. Het bestaan van zo’n plek is niet vanzelfsprekend. Sluit je daarom bij ons aan. We zijn bewust gratis toegankelijk en advertentievrij. Wij geloven dat nieuwe makers vooral een... Lees meer

Tip: Kijk slechte televisie

Kijk slechte televisie

'Ik heb afleveringen van The Real Housewives waar Shakespeares beste stukken niet aan kunnen tippen.' Lees meer

 Kamikazeplastics

Kamikazeplastics

Immuuncellen die de minuscule deeltjes onschadelijk proberen te maken, bekopen dat vervolgens met hun eigen leven. Lees meer

Alles vijf sterren: DEZE SERIE IS GEWOON ZO GOED

Het voert te ver om het hele verhaal uit te leggen

Deze week worden we blij van stekjes, een queer Lees meer

Over wulken en burgemeesters 2

Over wulken en burgemeesters

'Een huis is een constructie, maar een huis is ook een gevoel dat gedeeld wordt. Er blijven sporen achter wanneer bewoners sterven. Een huis verandert terwijl het blijft staan.' Lees meer

We laten ons niet sussen 1

We laten ons niet sussen

Twee weken geleden onthaalden politici en de media 2500 protesterende boeren met open armen op het Malieveld. De 35.000 klimaatstakers en de bezorgde burgers van Extinction Rebellion konden rekenen op een stuk minder steun. Wat is er nodig om de urgentie van de klimaatcrisis echt te laten voelen?, vraagt Jarmo Berkhout zich af. De legers... Lees meer

Tip: Leer een ambacht

Leer een ambacht

Nora van Arkel ging spontaan een dag in de leer bij een Berlijnse Meisterbacker. Daar leerde ze minder te denken en meer te doen. Een tip om eens te vragen of iemand je een ambacht wil leren. Lees meer

 Staakt-het-boeren

Staakt-het-boeren

Duizenden boeren toogden naar het Malieveld met hooivork en tractor. Lees meer

Column: September Blues

September Blues

De maand september is weer voorbij en dat betekent voor Trudy afscheid nemen en opnieuw beginnen. Van haar zomerhuisje op het platteland keert ze terug naar het leven in de stad. Lees meer

Filmtrialoog: Manta Ray

Manta Ray

Redacteuren Eva van den Boogaard, Mat Hoogenboom en Oscar Spaans bezochten de bioscoop om het speelfilmdebuut van de Thaise regisseur Phuttiphong Aroonpheng te zien. Het werd een magische ervaring: Manta Ray bleek een even eenvoudige als betoverende vertelling over een voor dood achtergelaten man die door een visser uit de mangrove wordt gered. Mat: Wat... Lees meer

Hard//talk: Bij gelijke geschiktheid tellen kwaliteit en capaciteit net zo goed

Bij gelijke geschiktheid tellen kwaliteit en capaciteit net zo goed

De wereld staat in brand en dat mag niet onbeschreven blijven. In tegenstelling tot Ella Kuijpers ziet Gatool Katawazi er wél het belang van in om voorkeur te geven aan de sollicitant die de diversiteit binnen een organisatie versterkt. Afgelopen zomer schreef Ella Kuijpers een Hard//talk waarin zij pleit tegen positieve discriminatie in sollicitatieprocedures. Juist... Lees meer

Inclusiviteit

Echte inclusiviteit is nog ver weg

Het debat over diversiteit en inclusiviteit in de culturele sector gaat niet ver genoeg. Lees meer

Tip: Geef het voordeel van de twijfel

Geef het voordeel van de twijfel

Redacteur Else Boer schippert tussen cynisme en naïviteit. 'Om naïviteit te vermijden, besloot ik dat cynisme een adequate reactie op de wereld was. Maar het continu bevragen van mensen en hun beweegredenen is vermoeiend.' Lees meer

Alles vijf sterren: 14

Geen douche, geen geloof, geen adem

Deze week worden we blij van een zeiltripje naar het Markermeer, een serie over verkeerd geplaatste bewijslast, en een dansvoorstelling van Arnhemse meisjes. Lees meer

Hard//talk: Greta Thunbergs requiem voor een droom

Greta Thunbergs requiem voor een droom

Thunberg deinst er niet voor terug een onderdeel te worden van haar eigen verhaal. Lees meer

Automatische concepten 26

Over de column (niets dan goeds?)

Iduna schrijft al jaren columns voor Hard//hoofd en vraagt zich af: hoe komt het toch dat ze ergens alsnog verwarde gevoelens heeft bij het fenomeen 'column'? Een overpeinzing die terugvoert naar Iduna's jaren op de universiteit en de twijfel over de plek die ze in mag nemen in de wereld. Lees meer

Het verlies van succes 2

Het verlies van succes

In een tijd waarin het steeds noodzakelijker lijkt te worden om prestaties te etaleren, denkt Mare Groen na over het systeem achter onze opvattingen aangaande succes dan wel mislukking. Ik lig nog steeds op bed en ben de hele dag niet buiten geweest. Het is 20.00 uur. Ik heb afgesproken om naar de film te... Lees meer

Tip: Durf hardop te dromen

Durf hardop te dromen

Rose Doolan vertrok jaren geleden naar San Francisco, met wilde plannen en weinig budget. Lees meer

 De blinddoek komt af

De blinddoek komt af

Vrouwe Justitia heeft haar blinddoek afgenomen. Lees meer

Column: Mammie

Mammie

'Arme mammie, sorry mammie!', hoort Trudy in de wachtkamer van het ziekenhuis. De irritatie die dit oproept komt vanuit een nooit gedichte kloof in het verleden. En dat heeft alles met het woord 'mammie' te maken. Lees meer

De geruchten zijn waar. Lees Hard//hoofd nu ook op papier!

Bestel op tijd je eigen exemplaar van de eerste editie, met als thema: ‘Ik’. We hebben drie covers ontworpen. Kies je favoriet.

Bestellen