Is Instagrampoëzie slechts een zelfhulptekst in een literair jasje? Neerlandica Else Boer volgt verschillende dichtende Instagrammers. In dit essay onderzoekt ze hoe ze hun werk moet lezen.
Op Instagram verschijnen er regelmatig gedichten in mijn feed. Of nou ja, gedichten - het lijken eerder zelfhulpteksten in een literair jasje. Op het toilet scroll ik dagelijks door teksten als ‘where you are. / is not who you are. / - circumstances’ van Nayyirah Waheed, ‘speak only good things into existence’ van Alison Malee, of, van de bekendste Instagram poet Rupi Kaur: ‘our backs / tell stories / no books have / the spine to / carry / women of colour’. De manier waarop ik de teksten lees is op z’n zachts gezegd nogal ambivalent. Mijn ogen rollen soms bijna uit mijn oogkassen door de clichés die worden opgelepeld: houd van jezelf, accepteer je tekortkomingen, stop je twijfels niet weg. Tegelijkertijd is het natuurlijk mijn eigen schuld dat ik de Instagram poets voorgeschoteld krijg. Ik blijf immers scrollen, en waar je naar kijkt, is wat je krijgt. Ondanks mijn scepsis vind ik sommige gedichten namelijk best mooi, sterker nog: inspirerend. Want ja, ik wil inderdaad mijn tekortkomingen accepteren en me minder druk maken over onbelangrijke dingen. Een herinnering daaraan, vooral wanneer die mooi verwoord is, vind ik niet onprettig.
Ik ben niet de enige. De bundel Milk and honey van Rupi Kaur werd in een jaar tijd meer dan een miljoen keer verkocht. Misschien is Instagrampoezië een nieuw genre dat ik moet omarmen. Er bestaat immers geen ander platform dat jongeren zó enthousiast poëzie laat lezen.
https://www.instagram.com/p/BreSOlxn5_T/
Eerlijk en authentiek
De reden dat zoveel mensen de poëzie lezen, heeft niet zozeer te maken met een vernieuwend vocabulaire of een verrassende vorm van de gedichten – dingen die tijdens mijn studie Nederlands steevast werden uitgelicht. In plaats daarvan worden de gedichten gelezen om hun herkenbaarheid. Het taalgebruik is bijzonder eenvoudig. De vorm wordt vooral bepaald door enjambementen.
Wat me opvalt wanneer ik door de gedichten scroll, is dat het vaak gaat om een ‘waarheid’ die de auteur heeft ontdekt. Dat wordt bevestigd in de comments: die variëren van ‘beautiful’, naar ‘so true’, of ‘needed this reminder’. De waarde van de Instagrampoëzie ligt niet zozeer in poëtische vernieuwing, als wel in het benoemen van de persoonlijke ontdekkingen van de auteur. De voorwaarden voor een goed Instagramgedicht zijn eerlijkheid en authenticiteit – de lezer moet zich kunnen herkennen in het gedicht. Deze poëzievorm is toegankelijk, in onderwerpen én in taalgebruik.
https://www.instagram.com/p/Bw5BwR9HOk6/
Motivational quotes
Daar zit direct een probleem. Die voorwaarden, eerlijkheid en toegankelijkheid, gelden namelijk ook voor een ander genre: dat van de motivational quote. Het grootste verschil met deze quote van fitnessgoeroe Kayla Itsines lijkt het gebrek aan regelafbraak en de lettergrootte te zijn:
https://www.instagram.com/p/BwERS0uBj9d/
De meeste Instagramgedichten lezen precies als zo’n motiverende quote. Ze zijn herkenbaar, kort en krachtig, en niet al te verrassend. Dat spreekt niet per se voor de literaire kwaliteit van de gedichten zou je zeggen – tenzij de grenzen van ‘literaire kwaliteit’ opgerekt worden. En dat gebeurt door de Instagram poets in ieder geval, volgens Martha Sprackland, redacteur bij Poetry London. Zij meent dat de Instagramgedichten voor een verbreding van het begrip poëzie zorgen. De gedichten bestaan immers niet alleen op Instagram. Auteurs maken soms bezwaar tegen het label Instagrampoëzie en claimen dat het medium ‘het minst interessante’ aan hun teksten is. Elke succesvolle dichter brengt uiteindelijk het liefst een dichtbundel uit, zoals Kaur. Slogans, inspirational quotes – doordat de Instagram poets erop staan dat het poëzie is en het opnemen in hun bundels, verandert volgens Sprackland onze perceptie van poëzie. Instagrampoëzie zorgt voor meer inclusiviteit in het nogal gesloten literaire wereldje.
De ivoren toren uit
Tijdens mijn studie moest ik regelmatig gedichten interpreteren op een manier die meer op ontleden dan op lezen leek. Herkenbaarheid en authenticiteit waren daarbij niet erg belangrijk. Als lezer moest je werken om het gedicht te begrijpen. De beloning daarvoor was begrip, en als je een beetje je best deed, een glimp van iets hogers – een transcendente ervaring misschien, maar dan had je echt geluk gehad.
Toegankelijk was het allemaal niet. Sterker nog, ik voelde me regelmatig geïntimideerd door de lastige gedichten. Poëzie was blijkbaar niet per se voor mij.
Daar is bij de Instagram poets geen sprake meer van. Poëzie is juist iets begrijpelijks, iets van iedereen. Van intimidatie is bij de Instagrampoëzie geen sprake meer: begrijp je het niet, dan scroll je door en dan komt er vast iets voorbij dat je wel aanspreekt. Zo vormen de gedichten een soort gateway poetry: een manier om ‘gewone lezers’ kennis te laten maken met een kunstvorm die ze anders misschien links zouden laten liggen.
https://www.instagram.com/p/BwbNqjoAbSB/
Daarnaast zorgen de Instagram poets voor democratisering van de poëzie: iedereen kan immers een gedicht plaatsen. Wat waardevol is wordt niet meer bepaald door redacteuren, maar door de lezers zelf. Zo kan een onbekende dichter duizenden volgers op Instagram hebben. Die inclusiviteit zorgt ook voor meer diversiteit binnen de poëzie: opvallend veel Instagram poets zijn gekleurde vrouwen, een groep die binnen de traditionele poëzie geen grote rol speelt.
Kortom, Instagramgedichten democratiseren de literaire wereld en kunnen een opstapje bieden naar ingewikkelder werk. What’s not to love?
Niet voor critici
Genoeg, volgens redacteur Rebecca Watts van het poëzietijdschrift PN Review. Zij hekelt in het artikel ‘The Cult of the Noble Amateur’ het idee dat de literaire waarde van een gedicht bepaald wordt door het aantal volgers dat de dichter heeft. De formuleringen zijn volgens Watts regelmatig onzorgvuldig en ‘eerlijkheid’ vindt ze een problematisch begrip voor de esthetische waarde van een gedicht. Poëzie is kunst, volgens Watts, maar Instagrampoëzie wordt niet gemaakt door dichters maar door persoonlijkheden. Het is onmogelijk om die dagboekfragmenten op literaire waarde te beoordelen.
Volgens Sprackland is dat ook niet de bedoeling. Instagramgedichten zijn niet voor de critici, maar voor de lezers. Het is een nieuw genre, waar de critici volgens haar niets te zoeken hebben. (Dat vind ik dan weer komisch: een nieuw, inclusief genre, waar de critici als enige groep worden buitengesloten.)
Volgens Watts is het probleem niet dat critici worden buitengesloten, maar dat niemand in de literaire wereld meer kritiek durft te leveren. De poëzieredacteuren zelf zijn doodsbang voor het beeld van de ivoren toren. Ze zouden de Instagrampoëzie nooit durven bekritiseren uit angst om als ouderwets en bekrompen te worden gezien.
Kritiek komt ook uit andere hoeken, zij het wat milder. Kaur wordt regelmatig (vrij hilarisch) gepersifleerd:
https://twitter.com/christomgoodwin/status/892178431651270656?lang=en
De eenvoud van de gedichten maakt ze ideale onderwerpen voor memes en parodieën. En wie zegt dat dát dan ook weer geen poëzie is?
Misschien kan ik de gedichten dus het beste lezen als een nieuw genre, zoals Sprackland betoogt. Hoewel ik me, net als Watts, soms druk maak over de opgelepelde clichés (om de twee gedichten wordt ‘water’ als metafoor gebruikt), kan ik direct weer doorscrollen om iets te zoeken wat me wel aanspreekt. Of waar ik gewoon een beetje lol mee kan hebben. Want:
Instagram poetry
is here
to
stay
- EB
Else Boer (1991) deed de researchmaster Nederlandse Letterkunde en werkt nu als docent Nederlands. Ze schrijft korte verhalen en stond in de finale van Write Now!.
Wouter Andeweg is fotograaf en onderzoekt hoe wij in onze zelfgemaakte wereld opzoek zijn naar organische vormen, onnatuurlijke materialen en de invloed van natuurlijk licht.
