In deze nieuwe serie interviewt Hard//hoofd beeldbrekers: mensen die het kunst- en cultuurveld openbreken en de spelregels veranderen. Aflevering twee: in gesprek met Valeria Napoleone, kunstverzamelaar en weldoener van hedendaagse vrouwelijke kunstenaars.
Hoe kun je als verzamelaar een verschil maken binnen de kunstwereld? Het is een vraag waar Valeria Napoleone zich vanaf haar eerste kunstaankoop in 1997 mee bezig houdt. De afgelopen twintig jaar bouwde ze aan een indrukwekkende privécollectie met werk van hedendaagse vrouwelijke kunstenaars.
‘Ik richt me altijd op kunstenaars die nog niet op de radar van de kunstmarkt staan’, vertelt ze als we elkaar op een woensdagochtend bellen via Skype, zij vanuit haar met kunst gevulde huis in Londen, ik vanuit een antikraak-kantoor in Amsterdam. ‘Ik vind het interessant om in te stappen op een punt waar ik een groot verschil kan maken voor iemands carrière.’ Vaak gaat dat om jonge, nog onontdekte kunstenaars, maar ze besteedt ook veel aandacht aan vrouwen die juist al jaren bezig zijn zonder dat het ze lukt om door te breken. Nu de markt zich steeds meer richt op jong talent heeft vooral deze groep het zwaar, vertelt ze. De dertig minuten die we voor het interview hebben ingeroosterd worden er al snel zestig, met zoveel vuur en enthousiasme praat Napoleone over haar missie.
Alleen maar vrouwelijke kunstenaars verzamelen klinkt in tijden van Beyoncé-feminisme als een behoorlijk slimme business-strategie?
‘Ha! Dan zou ik het toch anders aan moeten pakken. Want ik verkoop geen werken, en de werken die ik aankoop hebben behoorlijk weinig marktwaarde. De kunstenaars die ik verzamel ze zijn doorgaans jarenlang aan het ploeteren.'
'Mijn betrokkenheid bij vrouwelijke kunstenaars is geen strategie. Ze stamt uit mijn waardering en liefde voor vrouwelijke kunstenaars die het wel wisten te maken in de jaren ’90, zoals Cindy Sherman en Barbara Kruger. Ik studeerde toen voor galeriehouder in New York en ik was heel enthousiast over hun werk, maar ik zag ook dat er nog zoveel meer getalenteerde vrouwelijke kunstenaars waren die compleet over het hoofd werden gezien. En ik begreep niet waarom niemand in dat gat stapte, dus deed ik het zelf maar.’
Je zegt dat je als verzamelaar echt iets probeert te betekenen voor de carrière van kunstenaars. Hoe doe je dat, naast werk van ze kopen natuurlijk?
‘Naast verzamelaar zie ik mezelf als een weldoener, een mecenas. Ik span me in om de kunstenaars waar ik in geloof op allerlei manieren te ondersteunen. Door ze in contact te brengen met relevante mensen in mijn netwerk of door feestjes bij mij thuis te organiseren ter ere van hun exposities of publicaties, bijvoorbeeld. Maar ook door die exposities en publicaties financieel te ondersteunen.'
'Twee jaar geleden lanceerde ik een initiatief genaamd XX. Die naam verwijst naar het vrouwelijke chromosoom, en daarnaast naar samenwerkingen, partnerschappen. Vanaf het moment dat ik mijn eerste kunstwerk kocht in 1997, ben ik in mijn werk enorm gesterkt door de partnerschappen en samenwerkingen die ik aanging met kunstenaars, curatoren, galeriehouders en musea. Met XX wilde ik mijn werk als mecenas en weldoener en de samenwerkingen die daaraan ten grondslag liggen duidelijker zichtbaar maken.’
Margherita Manzelli, Neobros, 1998
Kun je een voorbeeld geven van de manier waarop XX de kunstwereld probeert te beïnvloeden?
‘In samenwerking met de Contemporary Art Society in Londen doneren we jaarlijks een werk van een hedendaagse vrouwelijke kunstenaar aan een museum in het Verenigd Koninkrijk. De kleinere musea buiten Londen hebben namelijk geen geld om hedendaagse kunst aan te kopen, waardoor de collecties statisch blijven en het aantal vrouwelijke kunstenaars ergens tussen nul en vijf procent blijft steken.'
'Deze actie is natuurlijk niet gericht op het ‘dichten van de gaten’ of het rechttrekken van het feit dat er te weinig vrouwelijke kunstenaars in collecties zitten. Dat zal ik niet pretenderen. Die gaten zijn ook veel te groot om binnen een generatie te dichten. Maar het gaat over het gesprek starten en mensen bewust maken van deze realiteit. En ik denk dat ik op een bepaalde manier een katalysator voor verandering probeer te zijn.’
Daarnaast bouw je natuurlijk ook aan je eigen privécollectie. Waar zoek je precies naar, als je een nieuw werk aankoopt?
‘Ik zoek naar verrassing, naar werk dat de grenzen van je verbeelding oprekt en je meeneemt naar plaatsen waar je nog niet bent geweest. Dat is wat kunst kan doen. Maar ik zoek ook naar toewijding, integriteit en consistentie in een oeuvre en een kunstenaarspraktijk. Dat is waarom ik het zo belangrijk vind om kunstenaars te ontmoeten, omdat het je veel inzicht geeft in hun werk en mentaliteit, in wat voor type mens ze zijn en om welke redenen ze kunst maken.'
Welke kunstenaars in je collectie ben je bijzonder trots op?
'Een van mijn favoriete kunstenaars is Lilly van der Stokker, zij maakt werk met een hele meisjesachtige uitstraling waarin ze speelt met typisch vrouwelijke thema’s en clichés. Nu ze wat verder in haar carrière is beginnen mensen haar talent eindelijk te herkennen, ze heeft bijvoorbeeld nu een tentoonstelling in het Stedelijk Museum in Amsterdam. Maar ze werd jarenlang niet serieus genomen doordat haar werk op het eerste gezicht zo lief en speels is. Een andere favoriet is de Egyptische kunstenaar Ghada Amer, die hele complexe borduurwerken maakt die raken aan thema’s als gender, seksualiteit en erotiek. En Margherita Manzelli, een van de eerste kunstenaars de ik in mijn collectie opneem, bewonder ik enorm om het uitdagende in haar werk.’
Identiteitspolitiek is op dit moment onderwerp van veel verhitte gesprekken en ik kan me voorstellen dat jij ook veel kritiek krijgt op het feit dat je alleen vrouwelijke kunstenaars verzamelt. Hoe reageer je daar op?
‘Ik krijg inderdaad al twintig jaar dezelfde vragen en opmerkingen. Mensen zeggen me: maar het moet toch om de kwaliteit gaan, en niet om de identiteit van de kunstenaar? Velen beschuldigen me er ook van dat ik mannen zou uitsluiten. En ik begrijp wel waar dat vandaan komt, maar laten we eerlijk zijn, er zijn zo veel verzamelaars die een specifieke focus hebben. Of dat nou het medium is, dus alleen beeldhouwkunst, of een geografische locatie, of noem maar op. Krijgen verzamelaars die alleen Europese kunst verzamelen dan ook te horen dat ze de rest van de wereld discrimineren? Er zijn bovendien zoveel verzamelaars die enkel kunst van mannelijke kunstenaars verzamelen, maar die dit niet expliciet maken.'
'En echt, het gaat me om de kwaliteit. Het gaat me alleen maar om de kwaliteit! Dat is ook waarom ik zeg dat ik niet alle vrouwelijke kunstenaars in mijn collectie opneem. Ik kies kunstenaars uit die ik goed vind en wiens talent, integriteit en toewijding ik wil ondersteunen.’
Rebecca Morris, Untitled, (#01-06), 2006
Zijn de omstandigheden veranderd voor vrouwelijke kunstenaars, in de twintig jaar dat je met je collectie bezig bent?
‘Er is zeker iets veranderd, in die zin dat we het nu openlijk hebben over de onderrepresentatie van vrouwelijke kunstenaars in de kunstwereld, galeries en musea. Maar er is nog steeds werk aan de winkel. Waar we ons nu vooral op moeten richten, is het feit dat er weinig over vrouwelijke kunstenaars geschreven wordt en dat er weinig kritische analyse van hun werk is. Want dit is het excuus dat kunsthistorici van eerdere generaties altijd gebruikten. Vrouwen werden weggelaten in de officiële kunstgeschiedenis omdat er niets over hen was geschreven en er dus ook geen overlevering bestond. Dat is ook waarom ik het zo belangrijk vind om publicaties van of over vrouwelijke kunstenaars te ondersteunen: op die manier kunnen we sporen achterlaten voor de toekomstige geschiedschrijving. Want er zijn zoveel vrouwelijke kunstenaars die een plek in de kunstgeschiedenis verdienen.'
--
Valeria Napoleone is een van de sprekers op de conferentie 'Revising the past, Reimagining the future', die op donderdag 22 november plaatsvindt in De Nieuwe Liefde in Amsterdam. De conferentie werd georganiseerd door Amsterdam Art Weekend en het tijdschrift Artreview en vormt de aftrap van het programma van Amsterdam Art Weekend (22 tot 25 november). Voor meer informatie over de conferentie en kaartverkoop, klik hier.
