Noodgedwongen stapte ik afgelopen week op de boot in plaats van het vliegtuig. Normaal heb ik daar niet zo’n problemen mee – dobberen op zee vind ik heerlijk. Dit keer waren de weersomstandigheden echter dusdanig dat alle vluchten gecancelled waren, dus ik maakte me op voor een pittig tochtje. In het begin ging het nog goed, je neemt de deining waar en ziet de lichtjes aan de pas verlaten kade wat op en neer bewegen. Na een tijdje had mijn maag echter genoeg van al die schommelingen en dirigeerde mij naar de wc. Omringd door kreunende vrouwen en kokhalzende kinderen probeerde ik uit alle macht mijn zo-even verorberde sandwich binnen te houden. Als je moet overgeven door teveel drank of bedorven voedsel kan het immers opluchten; bij zeeziekte lost het niets op.
Anders dan je maag je doet vermoeden, komt zeeziekte namelijk niet voort uit een probleem in je verteringsstelsel. Het is je evenwichtsorgaan, welke zich in je binnenoor bevindt, dat compleet in de war is geraakt. Omdat de bewegingen waar je lichaam aan onderworpen wordt verschillen van degene die je ogen waarnemen, ontstaat er een conflict. Door dat registratieconflict ontstaat er een gebrekkige coördinatie en wordt je misselijk en duizelig.
Het evenwichtsorgaan bestaat uit drie halvecirkelvormige kanalen met een vloeistof erin. Er wordt getracht de vloeistof waterpas te houden, en als dit niet zo is sturen zintuigcellen de 'scheve' informatie door naar je hersenen. Echter, als het zo gaat klotsen dat het letterlijk resoneert met de zee, verlies je je evenwicht. Onze balans wordt bewerkstelligd door drie organen: je evenwichtsorgaan, je ogen en je proprioceptoren. Dat is de verzameling sensoren in je spieren, pezen en gewrichten die je hersenen vertelt welk lichaamsdeel de grond aanraakt en welke er bewegen. Op het moment dat deze drie organen niet dezelfde informatie doorgeven ontstaat de misselijkmakende onenigheid. Op een boot registreren je evenwichtsorgaan en je proprioceptoren complexe bewegingen, maar je ogen niet – ten opzichte van de boot beweeg je immers niet.
Mensen proberen hun zwaartepunt altijd boven hun voeten te houden en loodrecht ten opzichte van de horizon te staan. Wanneer die horizon als referentiepunt constant verschuift wordt het lastig je evenwicht te bepalen. Het fixeren van je blik op een vast punt kan je daarom helpen de zeeziekte te vermijden. Aan de andere kant moet je wel anticiperen op de bewegingen die gaan komen, zodat je lichaam minder verrast wordt door de snoekduiken. Daarom hebben bestuurders vaak minder last van zeeziekte; zij bepalen immers waar de boot heengaat en worden gedwongen de schommelingen in te schatten.
Maar als de zeeziekte je hoofd in de war stuurt, waarom reageert je maag dan zo heftig? Het Engelse woord voor misselijkheid, ‘nausea’, is duidelijk over zijn herkomst: 'naus’ is Grieks voor zee. Wanneer het evenwichtsorgaan overstuur raakt zendt het noodboodschappen naar de slokdarm. Een mogelijke verklaring voor de misselijkheid die optreedt bij zeeziekte is dat de hersenzenuw die over het spijsverteringstelsel gaat langs het evenwichtsorgaan loopt. Bij zeeziekte zou die zenuw extra gestimuleerd kunnen worden en zo de maagstreek overstuur maken.
Sommige mensen zijn veel gevoeliger voor zeeziekte dan anderen. De precieze oorzaak hiervan is onbekend, maar zal vast een genetische component hebben. Wel is bekend dat vrouwen over het algemeen eerder zeeziek worden dan mannen. Dit heeft met de hormoonniveaus te maken. Ook jonge kinderen zijn er gevoeliger voor. Dat ligt waarschijnlijk aan het feit dat ze nog geen overzicht kunnen houden over de situatie en hun lichaam dus zonder enkele referentie letterlijk meegenomen wordt op de golven. Een bepaalde groep kan juist niet eens zeeziek worden: doofstomme mensen. Gehoor- en evenwichtsproblemen gaan vaak samen omdat de beide functies in het oor liggen. Door oorschade zou het evenwichtsorgaan, wat in het binnenoor ligt, dus ook aangetast kunnen zijn.
Je lichaam kan op den duur wel wennen aan de klotsende bewegingen; ervaren stuurlui hebben over het algemeen minder last van zeeziekte dan degenen aan de wal. Als je toch onverhoeds een stormachtige boottocht moet maken zijn er nog wel wat tips. Het spreekt voor zich dat een kater niet bevorderlijk is voor zeeziekte; evenmin is het drinken van koffie of alcohol een aanrader. Een jointje daarentegen zou je nog wel eens uit de draaiende molen kunnen halen – mits je niet teveel neemt natuurlijk – omdat het je zintuigen platlegt en het waarnemingsconflict daardoor verkleint. Wat betreft de huismiddeltjes schijnen gember en cola wonderen te kunnen verrichten.
Anti-zeeziektepillen danken hun werking aan het tegenhouden van de sensorische input, waardoor het waarnemingsconflict en de kans op misselijkheid verkleind worden. Dit kan gedaan worden door de bloedtoevoer in het evenwichtsorgaan te vergroten of stoffen als dopamine of histamine te blokkeren. Hoe dan ook is het goed van tevoren een voedzame, maar niet te vette, maaltijd gegeten te hebben. Als je je dan toch onverhoeds over de reling bevindt kan je de vissen in elk geval nog een voedzame maaltijd voorschotelen.