Kunstwetenschappers zijn geobsedeerd door 'gevonden' symboliek." /> Kunstwetenschappers zijn geobsedeerd door 'gevonden' symboliek." />
Asset 14

Wetenschap als complottheorie

Na het zien van Roman Polanski’s The Ghost Writer sta ik op straat. In Brooklyn regent het net zo hard als in het Londen van die film. Ik wil het einde niet verklappen, maar Ewan McGregor, die de ghostwriter speelt van de voormalig premier van Engeland (Pierce Brosnan), gaat dus dood: geschept door een zwarte auto, net als hij erachter komt dat de vrouw van de voormalige premier van Engeland een CIA-agente is. Die voormalig premier is dan trouwens ook al dood, maar dat doet er niet toe. Wat er wel toe doet is dit: de film heeft een ghostwriter in de hoofdrol en een complottheorie als script.

Eenmaal thuis herlees ik Philip Roth’s The Ghostwriter. Die roman uit 1979 heeft hoegenaamd niets met Polanski’s film te maken. Behalve dan dit: de titels zijn hetzelfde op een spatie na, en de hoofdpersoon loopt óók rond met een complottheorie. (In het kort: Anne Frank is niet dood, Anne Frank woont in Amerika.)

Toeval? Voor iemand die een groot deel van haar werkende – en een groot deel van haar sociale – leven doorbrengt in het gezelschap van kunstwetenschappers, is dat knap lastig te geloven. Professoren, promovendi en studenten kunstgeschiedenis, literatuur worden getraind in het ‘interpreteren’ van boeken en foto’s en schilderijen en films. Wij krijgen diploma’s voor het ontdekken van symbolen waarvan schilders zelf niet wisten dat ze ze geschilderd hadden, en referenties naar Homerische verzen of naar Alice in Wonderland, waarvan auteurs geen flauw idee hadden dat ze die opschreven.

Willen Polanski en Roth me soms iets duidelijk maken? Zijn de ghostwriters in hun complotverhalen misschien bedoeld als aanwijzingen, als hints? In The Ghost Writer ontdekt Ewan McGregor uiteindelijk de waarheid door steeds het eerste woord van elk hoofdstuk van de voormalig premier z’n biografie te nemen, en die achter elkaar te plakken. Heb ik wel goed opgelet? Willen Polanski en Roth me misschien zeggen dat zij niet de werkelijke schrijvers en makers zijn van hun eigen werk?

Zou ik naar een symposium voor filmstudies of een comparative literature conferentie gaan en bovenstaande theorie presenteren, dan werd ik ongetwijfeld weggehoond door mijn collega’s academici nog vóór ik was uitgepraat. Aan de andere kant: een ‘lezing’ van The Ghostwriter en The Ghost Writer als impliciet commentaar op, ik noem maar wat, de mythe van de schrijver als geïsoleerd genie, of als erkenning van de collaboratieve aard van Literatuur, zou het in elk geval tot aan de vraag- en antwoordsessie redden. En wat, op de keper beschouwd, is nu werkelijk het verschil tussen complottheorie één en complottheorie twee?

Wanneer je er even over na denkt kun je niet veel anders dan concluderen dat de mindset van de kunstwetenschapper akelig veel overeenkomsten vertoont met die van de complottheorist: een grote fantasie, een detectiveachtig plezier in het ontrafelen van mysteries, en, als het even meezit, het vermogen zijn of haar theorieën redelijk overtuigend aan de man te brengen.

Die foto van Lewis Hine uit het begin van de twintigste eeuw, van een mijnwerker met een grote moersleutel in zijn handen? Dat is een directe verwijzing naar de heroïsche vaasschilderingen van de oude Grieken. Kijk maar naar hoe bol zijn rug staat, hoe gespierd zijn arm is! (Die moer is uiteraard een fallussymbool, dat ziet iedereen.) De reden voor dat camerastandpunt in Sherman’s March, de documentaire uit 1986? De filmmaker is een blanke westerse man, en de onbewuste minachting voor vrouwen die dan automatisch in het pakket zit heeft zich vertaald naar een interviewscène waarbij de geïnterviewde vrouw van bovenaf wordt gefilmd – we kijken letterlijk op haar neer!

Patronen zoeken, orde scheppen, verklaringen vinden: dat is wat kunstwetenschappers doen. De ware, werkelijke, diepe betekenis achterhalen van al wat mysterieus, spontaan, onverklaarbaar, en weerbarstig lijkt. We lullen recht wat krom is, vullen de gaten in onze theorieën op met letterbrij, poetsen gekke vlekjes weg, en aan het eind hebben we een mooi, af, en kloppend verhaal. "We tell ourselves stories in order to live," schreef Joan Didion ooit, en zo is het maar net. We ontrafelen de intrige, we vertellen anderen over het complot – en, door erover te vertellen, creëren we het complot.

Rationeel en hoogopgeleid en verstandig als we zijn, doen we waanideeën over Jaap de Hoop Scheffer, Afghanistan, en de Navo, of over 11 September en de Amerikaanse overheid, lacherig van de hand; ironisch genoeg worden we intussen opgeleid om precies zulke theorieën te formuleren.

Als ik niet beter wist zou ik zeggen dat het allemaal verdacht veel weg heeft van een samenzwering.

Mail

Lynn

We willen je iets vertellen. Hard//hoofd is al bijna tien jaar een vrijhaven voor jonge en experimentele kunst, journalistiek en literatuur. Een walhalla voor hemelbestormers en constructieve twijfelaars, een speeltuin voor talentvolle dromers en ontheemde jonge honden. Elke dag verschijnen op onze site eigenzinnige artikelen, verhalen, poëzie, kunst, fotografie en illustraties van onze jonge makers. Én onze site is helemaal gratis.

Hoe graag we ook zouden willen; zonder jou kunnen we dit niet blijven doen. We hebben namelijk te weinig inkomsten om dit vol te houden. Met jouw hulp kunnen we de journalistiek, kunst en literatuur van de toekomst mogelijk blijven maken, en zelfs versterken.

Als je ons steunt, dan maken wij jou meteen kunstverzamelaar door je speciaal geselecteerde kunstwerken toe te sturen. Verzamel kunst en help je favoriete tijdschrift het volgende decennium door. We zullen je eeuwig dankbaar zijn. Draag Hard//hoofd een warm hart toe.

Word kunstverzamelaar
het laatste
10 jaar HH

10 jaar HH

Hard//hoofd is een vrije ruimte voor verbeelding en verhalen. Een niet-commercieel platform waar talent online en offline de ruimte krijgt om te experimenteren en zich te ontwikkelen. Het bestaan van zo’n plek is niet vanzelfsprekend. Sluit je daarom bij ons aan. We zijn bewust gratis toegankelijk en advertentievrij. Wij geloven dat nieuwe makers vooral een... Lees meer

Tip: Kijk slechte televisie

Kijk slechte televisie

'Ik heb afleveringen van The Real Housewives waar Shakespeares beste stukken niet aan kunnen tippen.' Lees meer

 Kamikazeplastics

Kamikazeplastics

Immuuncellen die de minuscule deeltjes onschadelijk proberen te maken, bekopen dat vervolgens met hun eigen leven. Lees meer

Alles vijf sterren: DEZE SERIE IS GEWOON ZO GOED

Het voert te ver om het hele verhaal uit te leggen

Deze week worden we blij van stekjes, een queer Lees meer

Over wulken en burgemeesters 2

Over wulken en burgemeesters

'Een huis is een constructie, maar een huis is ook een gevoel dat gedeeld wordt. Er blijven sporen achter wanneer bewoners sterven. Een huis verandert terwijl het blijft staan.' Lees meer

We laten ons niet sussen 1

We laten ons niet sussen

Twee weken geleden onthaalden politici en de media 2500 protesterende boeren met open armen op het Malieveld. De 35.000 klimaatstakers en de bezorgde burgers van Extinction Rebellion konden rekenen op een stuk minder steun. Wat is er nodig om de urgentie van de klimaatcrisis echt te laten voelen?, vraagt Jarmo Berkhout zich af. De legers... Lees meer

Tip: Leer een ambacht

Leer een ambacht

Nora van Arkel ging spontaan een dag in de leer bij een Berlijnse Meisterbacker. Daar leerde ze minder te denken en meer te doen. Een tip om eens te vragen of iemand je een ambacht wil leren. Lees meer

 Staakt-het-boeren

Staakt-het-boeren

Duizenden boeren toogden naar het Malieveld met hooivork en tractor. Lees meer

Column: September Blues

September Blues

De maand september is weer voorbij en dat betekent voor Trudy afscheid nemen en opnieuw beginnen. Van haar zomerhuisje op het platteland keert ze terug naar het leven in de stad. Lees meer

Filmtrialoog: Manta Ray

Manta Ray

Redacteuren Eva van den Boogaard, Mat Hoogenboom en Oscar Spaans bezochten de bioscoop om het speelfilmdebuut van de Thaise regisseur Phuttiphong Aroonpheng te zien. Het werd een magische ervaring: Manta Ray bleek een even eenvoudige als betoverende vertelling over een voor dood achtergelaten man die door een visser uit de mangrove wordt gered. Mat: Wat... Lees meer

Hard//talk: Bij gelijke geschiktheid tellen kwaliteit en capaciteit net zo goed

Bij gelijke geschiktheid tellen kwaliteit en capaciteit net zo goed

De wereld staat in brand en dat mag niet onbeschreven blijven. In tegenstelling tot Ella Kuijpers ziet Gatool Katawazi er wél het belang van in om voorkeur te geven aan de sollicitant die de diversiteit binnen een organisatie versterkt. Afgelopen zomer schreef Ella Kuijpers een Hard//talk waarin zij pleit tegen positieve discriminatie in sollicitatieprocedures. Juist... Lees meer

Inclusiviteit

Echte inclusiviteit is nog ver weg

Het debat over diversiteit en inclusiviteit in de culturele sector gaat niet ver genoeg. Lees meer

Tip: Geef het voordeel van de twijfel

Geef het voordeel van de twijfel

Redacteur Else Boer schippert tussen cynisme en naïviteit. 'Om naïviteit te vermijden, besloot ik dat cynisme een adequate reactie op de wereld was. Maar het continu bevragen van mensen en hun beweegredenen is vermoeiend.' Lees meer

Alles vijf sterren: 14

Geen douche, geen geloof, geen adem

Deze week worden we blij van een zeiltripje naar het Markermeer, een serie over verkeerd geplaatste bewijslast, en een dansvoorstelling van Arnhemse meisjes. Lees meer

Hard//talk: Greta Thunbergs requiem voor een droom

Greta Thunbergs requiem voor een droom

Thunberg deinst er niet voor terug een onderdeel te worden van haar eigen verhaal. Lees meer

Automatische concepten 26

Over de column (niets dan goeds?)

Iduna schrijft al jaren columns voor Hard//hoofd en vraagt zich af: hoe komt het toch dat ze ergens alsnog verwarde gevoelens heeft bij het fenomeen 'column'? Een overpeinzing die terugvoert naar Iduna's jaren op de universiteit en de twijfel over de plek die ze in mag nemen in de wereld. Lees meer

Het verlies van succes 2

Het verlies van succes

In een tijd waarin het steeds noodzakelijker lijkt te worden om prestaties te etaleren, denkt Mare Groen na over het systeem achter onze opvattingen aangaande succes dan wel mislukking. Ik lig nog steeds op bed en ben de hele dag niet buiten geweest. Het is 20.00 uur. Ik heb afgesproken om naar de film te... Lees meer

Tip: Durf hardop te dromen

Durf hardop te dromen

Rose Doolan vertrok jaren geleden naar San Francisco, met wilde plannen en weinig budget. Lees meer

 De blinddoek komt af

De blinddoek komt af

Vrouwe Justitia heeft haar blinddoek afgenomen. Lees meer

Column: Mammie

Mammie

'Arme mammie, sorry mammie!', hoort Trudy in de wachtkamer van het ziekenhuis. De irritatie die dit oproept komt vanuit een nooit gedichte kloof in het verleden. En dat heeft alles met het woord 'mammie' te maken. Lees meer

De geruchten zijn waar. Lees Hard//hoofd nu ook op papier!

Bestel op tijd je eigen exemplaar van de eerste editie, met als thema: ‘Ik’. We hebben drie covers ontworpen. Kies je favoriet.

Bestellen