Illustratie: Gemma Pauwels

De dictators in de Arabische wereld verliezen hun Westerse steun, maar in Afrika leeft deze hypocrisie onverminderd voort." />

Illustratie: Gemma Pauwels

De dictators in de Arabische wereld verliezen hun Westerse steun, maar in Afrika leeft deze hypocrisie onverminderd voort." />
Asset 14

De lege straten van Rwanda

Na de val van de Egyptische en Tunesische leiders Mubarak en Ben Ali realiseren we ons plotseling dat ogenschijnlijk stabiele autoritaire regimes wel degelijk kunnen kantelen. De mogelijkheid van verandering creëert zowel een gevoel van hoop als van angst. Wat gaat er allemaal gebeuren in Egypte? In de regio? Welk land zal het volgende zijn? Onze ogen blijven gericht op de reacties vanuit het Arabische schiereiland, Israël en de buurlanden. Maar er is meer tussen terrorisme en dictatuur.

Dertig jaar lang hebben we geen oog gehad voor een bevolking die moest leven onder dictatuur en steunden wij de regimes op verschillende manieren. Nu leven we plotseling mee. Maar de blinde vlek bestaat nog steeds: dictaturen bevinden zich natuurlijk niet alleen in de Arabische wereld. Zuidelijk Afrika kent er genoeg. Een voorbeeld daarvan is het regime in Rwanda: autoritair en bovendien van harte gesteund door Westerse landen.

Aid darling Paul Kagame

Het Rwanda van nu wordt gezien als de ‘aid darling’ van het Westen en een rolmodel voor andere Afrikaanse landen. Dit komt omdat de regering in Rwanda strijdt tegen corruptie, er stabiliteit is, en de overheid graag wil investeren in de economie, de zorg en het onderwijs. Paul Kagame, de president, heeft volgens zijn ‘fans’ Bill Clinton en Tony Blair visionaire plannen met het land en is daadwerkelijk bezig met de ontwikkeling van Rwanda. In dit kader hechten mensen vaak minder waarde aan democratie en mensenrechten. Rwanda maakt immers economische groei door, en er is een relatieve mate van veiligheid. Wie had dat voor mogelijk gehouden na de genocide in 1994?

Dat is precies de valkuil van Rwanda: wie aan dit land denkt, denkt voornamelijk aan iets met Hutu’s en Tutsi’s, aan kapmessen en gruwelijke massamoord. De huidige politieke ontwikkelingen blijven onderbelicht, ook in de Nederlandse media, en als er aandacht aan wordt besteed, haalt men al snel de genocide erbij. Een maand geleden stond er een klein berichtje in de krant: de Nederlandse recherche viel het huis van een Rwandese oppositiekandidaat in Zevenhuizen binnen. Er werden enkele Kamervragen over gesteld, maar zodra staatssecretaris van Veiligheid en Justitie Fred Teeven (VVD) verklaarde dat de inval gebaseerd was op een antiterrorismeverdrag van de VN, is de zaak afgehandeld. Het bleek genoeg reden voor de Nederlandse regering om gehoor te geven aan het verzoek van Paul Kagame, een president die met de dag autoritairder wordt, uit een land waar politieke oppositie bijna onmogelijk is. Als de president van China, Iran of Noord-Korea zo’n verzoek zou indienen, zouden we dan ook assisteren in een politiek proces tegen een oppositiekandidaat?

Tunnelvisie

Wanneer het om Rwanda gaat, durven we minder vragen te stellen. Paul Kagame heeft wellicht geen democratische legitimiteit, maar zijn positie wordt om morele redenen niet snel betwist: hij heeft de genocide weten te stoppen, hij is Tutsi en vertegenwoordigt zodoende de slachtoffers. De oppositiekandidaat waar we het over hebben, Victoire Ingabire, is en blijft Hutu. En voor zover onze inschatting van de genocide reikt, hebben we toch geleerd dat de Hutu’s de slechteriken waren en de Tutsi’s de slachtoffers. Zo verklaarde PvdA-kamerlid Sjoera Dikkers voor de Wereldomroep dat voorzichtigheid is geboden. Zij ziet de Rwandese president Kagame nog altijd als de man die Rwanda heeft doen opkrabbelen na de genocide van 1994. “De huidige kritiek [op Kagame]”, zei Dikkers, “wordt voornamelijk aangewakkerd door Hutu's zoals Ingabire. Ik voel grote druk van de Hutu-agenda. Ik vind het moeilijk om die agenda klakkeloos te geloven.”

Deze uitspraak van Sjoera Dikkers roept niet alleen de associatie op dat alle Hutu’s dezelfde doelen nastreven, maar ook dat we deze doelen in twijfel moeten trekken. De agenda die Dikkers ziet, vindt ze immers moeilijk te geloven. Het beeld dat ontstaat, is erg zwart-wit, terwijl de Rwandese genocide geen brute tribale strijd was, waarin Hutu’s gewetenloos hun Tutsi-buren en -vrienden hebben vermoord. Deze weergave van de feiten is in de media ook nog steeds te vinden. Onderzoek heeft echter aangetoond dat de genocide van bovenaf was georkestreerd, dat de Hutu’s er ook slachtoffer van zijn geworden, en dat de politieke elite de grootste verantwoordelijkheid draagt. Het is kortzichtig om Hutu’s collectief de schuld te geven van de genocide. Volgens internationaal recht is iedereen individueel verantwoordelijk voor zijn of haar gedrag. Het automatisch associëren van Hutu met slecht en Tutsi met goed is gevaarlijk en een eenduidige ‘Hutu-agenda’ bestaat niet. De werkelijkheid is vele malen gecompliceerder en juist in deze situatie is een genuanceerd beeld van belang.

Zo heeft de Rwandan Patriotic Army (RPA), de militaire tak van de regeringspartij de Rwandan Patriotic Front (RPF), waar Paul Kagame aan het roer staat, ook misdaden tegen de mensheid gepleegd. De RPA vermoordde na de genocide naar schatting rond de 30.000 mensen in vluchtelingenkampen in Oost-Congo en in de grensgebieden met Burundi en Tanzania. Naar eigen zeggen ging het alleen om rebellen, maar het overgrote deel van de slachtoffers bestond uit weerloze burgers. Deze misdaden zijn nooit voor een rechtbank gekomen; de Rwandese overheid, gesponsord door Westerse donoren, was voornamelijk bezig om de daders van de genocide te berechten.

Illustratie: Gemma Pauwels

Terroristen

In augustus 2010 werden er presidentsverkiezingen in Rwanda gehouden. Paul Kagame, in de volksmond ook wel PK genoemd, werd herkozen met meer dan 97 procent, een onwaarschijnlijk hoog percentage dat vermoedelijk niet eens werd bereikt door middel van directe verkiezingsfraude. Partijen die daadwerkelijk oppositie bieden tegenover PK waren namelijk uitgesloten van de verkiezingen en individuele leden werden gechanteerd en geïntimideerd. Zo werden er leden van de oppositie vermoord, de onafhankelijke media werd de mond gesnoerd, en de oppositiekandidaat Victoire Ingabire werd gearresteerd voor het ontkennen van de genocide en terroristische activiteiten.

Paul Kagame beschuldigt Victoire van banden met een groep extremistische milities die zich schuilhoudt in het Oosten van Congo, ook wel bekend als de Forces Democratiques de Liberation du Rwanda (FDLR). Deze milities bestaan voornamelijk uit Hutu’s die na de genocide de grens over zijn gevlucht, de genocide-ideologie aanhangen, en Rwanda willen ‘bevrijden’. Deze beweging vormt vooral een direct gevaar voor de burgers in Oost-Congo, maar indirect ook voor Rwanda. President Kagame weet deze dreiging goed te benutten. Zolang deze beweging bestaat (en op de lijst van terroristische organisaties van de VS blijft staan), heeft hij een voorwendsel om militair actief te blijven in Oost-Congo, namelijk het bewaken van de stabiliteit in Rwanda.

De overeenkomst met de steun van het Westen aan Mubarak is snel gevonden. Mubarak schilderde alle Moslimbroeders af als terroristen en als een bedreiging voor de stabiliteit. Hij kweekte angst onder de bevolking om tegenspraak te voorkomen, en het westen heeft hem hierin jarenlang gesteund. We steunden Mubarak en we steunen Kagame, omdat het alternatief als groter kwaad wordt gezien. Maar er is meer tussen terrorisme en een dictatuur.

Duivels dillemma

Kagame plaatst de politieke oppositie in hetzelfde kamp als de extremistische milities in Oost-Congo. Deze stigmatisering kan ertoe leiden dat de politieke oppositie met de tijd radicaler wordt. Omdat de Rwandese regering elke vorm van dialoog vermijdt wordt ze in de rol van terrorist geduwd. Het is een duivels dilemma: wordt de oppositie radicaler, dan krijgt Kagame gelijk en lijken extreme tegenmaatregelen legitiem; geeft ze de strijd op, dan wordt Rwanda nooit democratischer en zal Kagame zeggen: “Er bestaat geen politieke oppositie in Rwanda, iedereen ondersteunt de regering.” De demonstraties in de Arabische wereld drukken ons met de neus op de feiten: dat mensen zich jaren stil houden, betekent niet dat ze geen verandering willen. In Tunesië, Egypte en Libië gaan mensen nu massaal de straat op, in Rwanda hoeven we voorlopig geen massademonstraties te verwachten. De vrijheid is te beperkt, de angst te groot.

De Nederlandse regering heeft het moeilijk om haar houding tegenover Rwanda te bepalen. We zijn een van de grootste donoren van ontwikkelingshulp, maar we hebben wel de begrotingssteun aan de Rwandese overheid stopgezet. Indirect financiert Nederland echter nog wel projecten van de Rwandese regering. Zo hebben we de Rwandese nationale kiescommissie gesponsord die verkiezingen heeft georganiseerd die allesbehalve democratisch genoemd kunnen worden. Staatssecretaris van Ontwikkelingssamenwerking Ben Knapen bracht twee weken geleden een bezoek aan Rwanda. Rwanda wil graag dat Europese landen verdachten van de genocide uitleveren, en organiseerde daarom een promotietour langs het juridische apparaat om de staatssecretaris ervan te overtuigen dat alles naar behoren verloopt.

Knapen stelde hierna dat Nederland weinig kan doen voor Victoire Ingabire, aangezien ze officieel geen Nederlandse is. Het is opmerkelijk dat Ben Knapen nu meent niks te kunnen doen voor Victoire, terwijl de Nederlandse recherche zich er wel voor leende om haar huis in Zevenhuizen binnen te vallen om bewijsmateriaal te verzamelen voor datzelfde politieke proces. Maar onafhankelijke rechtspraak in Rwanda is een illusie, en alleen daarom al zou Nederland meer aandacht moeten hebben voor de stem van de oppositie.

-Esther Marijnen studeert Conflict Studies and Human Rights aan Universiteit Utrecht en onderzoekt op dit moment de Rwandese politieke oppositie in Brussel.-

Mail

Gemma Pauwels is freelance illustrator en woont in Amsterdam.

We willen je iets vertellen. Hard//hoofd is al bijna tien jaar een vrijhaven voor jonge en experimentele kunst, journalistiek en literatuur. Een walhalla voor hemelbestormers en constructieve twijfelaars, een speeltuin voor talentvolle dromers en ontheemde jonge honden. Elke dag verschijnen op onze site eigenzinnige artikelen, verhalen, poëzie, kunst, fotografie en illustraties van onze jonge makers. Én onze site is helemaal gratis.

Hoe graag we ook zouden willen; zonder jou kunnen we dit niet blijven doen. We hebben namelijk te weinig inkomsten om dit vol te houden. Met jouw hulp kunnen we de journalistiek, kunst en literatuur van de toekomst mogelijk blijven maken, en zelfs versterken.

Als je ons steunt, dan maken wij jou meteen kunstverzamelaar door je speciaal geselecteerde kunstwerken toe te sturen. Verzamel kunst en help je favoriete tijdschrift het volgende decennium door. We zullen je eeuwig dankbaar zijn. Draag Hard//hoofd een warm hart toe.

Word kunstverzamelaar
het laatste
10 jaar HH

10 jaar HH

Hard//hoofd is een vrije ruimte voor verbeelding en verhalen. Een niet-commercieel platform waar talent online en offline de ruimte krijgt om te experimenteren en zich te ontwikkelen. Het bestaan van zo’n plek is niet vanzelfsprekend. Sluit je daarom bij ons aan. We zijn bewust gratis toegankelijk en advertentievrij. Wij geloven dat nieuwe makers vooral een... Lees meer

Tip: Kijk slechte televisie

Kijk slechte televisie

'Ik heb afleveringen van The Real Housewives waar Shakespeares beste stukken niet aan kunnen tippen.' Lees meer

 Kamikazeplastics

Kamikazeplastics

Immuuncellen die de minuscule deeltjes onschadelijk proberen te maken, bekopen dat vervolgens met hun eigen leven. Lees meer

Alles vijf sterren: DEZE SERIE IS GEWOON ZO GOED

Het voert te ver om het hele verhaal uit te leggen

Deze week worden we blij van stekjes, een queer Lees meer

Over wulken en burgemeesters 2

Over wulken en burgemeesters

'Een huis is een constructie, maar een huis is ook een gevoel dat gedeeld wordt. Er blijven sporen achter wanneer bewoners sterven. Een huis verandert terwijl het blijft staan.' Lees meer

We laten ons niet sussen 1

We laten ons niet sussen

Twee weken geleden onthaalden politici en de media 2500 protesterende boeren met open armen op het Malieveld. De 35.000 klimaatstakers en de bezorgde burgers van Extinction Rebellion konden rekenen op een stuk minder steun. Wat is er nodig om de urgentie van de klimaatcrisis echt te laten voelen?, vraagt Jarmo Berkhout zich af. De legers... Lees meer

Tip: Leer een ambacht

Leer een ambacht

Nora van Arkel ging spontaan een dag in de leer bij een Berlijnse Meisterbacker. Daar leerde ze minder te denken en meer te doen. Een tip om eens te vragen of iemand je een ambacht wil leren. Lees meer

 Staakt-het-boeren

Staakt-het-boeren

Duizenden boeren toogden naar het Malieveld met hooivork en tractor. Lees meer

Column: September Blues

September Blues

De maand september is weer voorbij en dat betekent voor Trudy afscheid nemen en opnieuw beginnen. Van haar zomerhuisje op het platteland keert ze terug naar het leven in de stad. Lees meer

Filmtrialoog: Manta Ray

Manta Ray

Redacteuren Eva van den Boogaard, Mat Hoogenboom en Oscar Spaans bezochten de bioscoop om het speelfilmdebuut van de Thaise regisseur Phuttiphong Aroonpheng te zien. Het werd een magische ervaring: Manta Ray bleek een even eenvoudige als betoverende vertelling over een voor dood achtergelaten man die door een visser uit de mangrove wordt gered. Mat: Wat... Lees meer

Hard//talk: Bij gelijke geschiktheid tellen kwaliteit en capaciteit net zo goed

Bij gelijke geschiktheid tellen kwaliteit en capaciteit net zo goed

De wereld staat in brand en dat mag niet onbeschreven blijven. In tegenstelling tot Ella Kuijpers ziet Gatool Katawazi er wél het belang van in om voorkeur te geven aan de sollicitant die de diversiteit binnen een organisatie versterkt. Afgelopen zomer schreef Ella Kuijpers een Hard//talk waarin zij pleit tegen positieve discriminatie in sollicitatieprocedures. Juist... Lees meer

Inclusiviteit

Echte inclusiviteit is nog ver weg

Het debat over diversiteit en inclusiviteit in de culturele sector gaat niet ver genoeg. Lees meer

Tip: Geef het voordeel van de twijfel

Geef het voordeel van de twijfel

Redacteur Else Boer schippert tussen cynisme en naïviteit. 'Om naïviteit te vermijden, besloot ik dat cynisme een adequate reactie op de wereld was. Maar het continu bevragen van mensen en hun beweegredenen is vermoeiend.' Lees meer

Alles vijf sterren: 14

Geen douche, geen geloof, geen adem

Deze week worden we blij van een zeiltripje naar het Markermeer, een serie over verkeerd geplaatste bewijslast, en een dansvoorstelling van Arnhemse meisjes. Lees meer

Hard//talk: Greta Thunbergs requiem voor een droom

Greta Thunbergs requiem voor een droom

Thunberg deinst er niet voor terug een onderdeel te worden van haar eigen verhaal. Lees meer

Automatische concepten 26

Over de column (niets dan goeds?)

Iduna schrijft al jaren columns voor Hard//hoofd en vraagt zich af: hoe komt het toch dat ze ergens alsnog verwarde gevoelens heeft bij het fenomeen 'column'? Een overpeinzing die terugvoert naar Iduna's jaren op de universiteit en de twijfel over de plek die ze in mag nemen in de wereld. Lees meer

Het verlies van succes 2

Het verlies van succes

In een tijd waarin het steeds noodzakelijker lijkt te worden om prestaties te etaleren, denkt Mare Groen na over het systeem achter onze opvattingen aangaande succes dan wel mislukking. Ik lig nog steeds op bed en ben de hele dag niet buiten geweest. Het is 20.00 uur. Ik heb afgesproken om naar de film te... Lees meer

Tip: Durf hardop te dromen

Durf hardop te dromen

Rose Doolan vertrok jaren geleden naar San Francisco, met wilde plannen en weinig budget. Lees meer

 De blinddoek komt af

De blinddoek komt af

Vrouwe Justitia heeft haar blinddoek afgenomen. Lees meer

Column: Mammie

Mammie

'Arme mammie, sorry mammie!', hoort Trudy in de wachtkamer van het ziekenhuis. De irritatie die dit oproept komt vanuit een nooit gedichte kloof in het verleden. En dat heeft alles met het woord 'mammie' te maken. Lees meer

De geruchten zijn waar. Lees Hard//hoofd nu ook op papier!

Bestel op tijd je eigen exemplaar van de eerste editie, met als thema: ‘Ik’. We hebben drie covers ontworpen. Kies je favoriet.

Bestellen