Locatietheater: uiteindelijk word je zelf ook een dakloze." /> Locatietheater: uiteindelijk word je zelf ook een dakloze." />
Asset 14

Neem je eigen theater mee

Theater in een bibliotheek, een zelf uitgeroepen onafhankelijke staat, tussen wat fietsenrekken: Floris laafde zich op Festival aan de Werf in Utrecht aan locatietheater in vele vormen.

Op zaterdag 19 mei zat ik ineengedoken als een dakloze tussen de fietsenrekken onder Hoog Catharijne. Het was, vanzelfsprekend, belevingstheater. In de locatievoorstelling Street van Lotte van den Berg gebeurt niet veel meer dan dat daklozen (twee echte en een acteur) in een plantsoen verdwijnen, zich wassen in de bosjes langs de Catharijnesingel, bij elkaar kruipen onder de brug in een bouwput. Je ziet steeds maar weinig, maar daardoor besef je des te beter dat die daklozen er in het echt ook zitten. En aan het einde van Street word je er dan zelf ook een.

This is where we live, luidt het thema van het laatste Festival aan de Werf, en Lotte van den Berg heeft dat letterlijk genomen. Het is vast niet waar burgervader Aleid Wolfsen, in het dagelijks bestuur geplaagd door de huisvestingsproblemen van weggepeste homo’s, terugkerende pedofielen en de onhandelbare familie Nikolic, aan refereert als hij bij opening gewag maakt van het belang van grensverleggend theater voor het aan zijn imago werkende Utrecht. Het moralisme ligt er in Street iets te dik bovenop, maar het is interessanter om na de voorstelling Best Bier te drinken met daklozen in een fietskelder, dan prosecco van de Gemeente Utrecht te nippen na de speech van de burgemeester.

Afbreken van de vierde muur

“Kunst in de publieke ruimte” is in de beeldende kunst een gedateerd wondermiddel. Sinds de overheid bij bouwprojecten een percentage voor kunst moet reserveren, staat op iedere rotonde wel een groot object kunst in de publieke ruimte te wezen. Bijzonder droevig is de geschiedenis van het Land Art-traject De Verbeelding in Zeewolde, dat de Flevopolder door middel van landschapskunst van een identiteit moest voorzien. De bewoners was niks gevraagd, zij zaten niet op die identiteit te wachten. Het vandalisme nam dan ook al snel de overhand: zelfs een shovel werd ingezet om de goede artistieke bedoelingen van kritische kanttekeningen te voorzien.

Hoe zit dat in het theater? Ondanks het recente vandalisme van overheidswege is Nederland nog steeds een walhalla van locatietheater. Lage productiekosten, locaties met een geschiedenis om je verhaal aan op te hangen of van sfeer te voorzien, noodzaak tot improviseren waardoor je vanzelf op nieuwe dramaturgische ingrepen komt: je vraagt je af waar je nog een theater voor nodig hebt. Ik heb geen cijfers, maar het zou me niet verbazen als intussen meer theater buiten de theaters wordt gemaakt dan daarbinnen.

Theaterwetenschappers hebben het wel over de “vierde muur”: die tussen het podium en het publiek. De simpelste manier om die af te breken is door het podium weg te halen. Als je op je hurken tussen de spelers moet zitten, of samen met ze door een rioolbuis moet kruipen, is die beklemming al een stuk minder. Maar hoewel locatietheater doorgaans leuker is dan sculpturen op rotondes, heeft het hetzelfde probleem dat het makkelijk blijft steken in goede bedoelingen. Er is een andere standaardingreep om de vierde muur te slechten: audience involvement. Daarvoor geldt hetzelfde. Het is makkelijk genoeg om het publiek het podium op te trekken en/of vragen te stellen, maar verdomd lastig om ze over hun schroom heen te helpen en een interessante niet-ingestudeerde reactie uit ze te trekken.

Neem je eigen theater mee

De organisatie van Festival aan de Werf heeft alvast laten zien hoe het niet moet, door op het Neude een groot wit fort in richten als “festivalhart”, met torens, bars, terrassen en podia. Wilden ze nog wat extra muren oprichten om zich in de publieke ruimte af te zonderen of zo? Opzichtig hangt aan een van de torens een projectiescherm met een hashtag ernaast, om aan te geven dat dit een interactief kunstwerk is. Als ik een advies mag geven: er staat ook een pyrotechnicus op het festivalprogramma, Pieter van den Bosch, die in een loods spectaculaire dingen met vuur en explosies doet. Hadden ze die niet beter ook voor de opening kunnen charteren, in plaats van een lieve singer-songwriter die na de toespraken een loflied op Utrecht zingt?

Vrijwel alle theatervoorstellingen op het festival zijn op een of andere manier “op locatie”. Floris van Delft doet dat het meest drastisch door voor de Stadsschouwburg zijn eigen stellage op te richten en die voor de duur van de voorstelling uit te roepen tot onafhankelijke staat, Dat Staat. Vervolgens is het aan het publiek om die staat opnieuw in te richten. Voor de gelegenheid wordt het publiek door middel van een enquête (Leest u de krant? Bent u lid van een politieke partij? Heeft u leidinggevende ervaring? Spreekt u makkelijk voor een groot publiek?) ingedeeld in vier groepen: die met de middelen en de motivatie om politiek invloed uit te oefenen, de gemotiveerden zonder middelen, de ongemotiveerde bemiddelden, en degenen die geen van beiden hebben. Die laatsten krijgen zakken chips toegeworpen.

Op de spits drijven

Dat Staat is een bolwerk, maar wel een waar de zon doorheen schijnt en de wind doorheen waait. Dat past wel binnen de opzet van de voorstelling. Kwalijker is dat de uitkomsten uiteindelijk tamelijk voorspelbaar zijn. Want als iedereen zijn zegje heeft gedaan en zijn eisen geformuleerd, komen we uit op dezelfde oude representatieve democratie. Uiteindelijk hebben we zo het zojuist opgeheven Nederland opnieuw uitgevonden. Het helpt natuurlijk ook niet dat het publiek het eigenlijk best wel met elkaar eens is, en inderdaad uit theaterpubliek bestaat (geen hanekam, baseballpet, bontkraagje of stropdas te zien). Onderhoudend theater, maar zo schiet het niet op met de revolutie.

Lucas de Man pakt het bescheidener aan in Dinner with Dad. Waar hij in het eerdere Fight Club nog letterlijk het publiek met elkaar op de vuist liet gaan, en zijn theatercollectief activistisch De Nieuwe Helden heeft genoemd, is het nu tijd voor een goed gesprek tussen de generaties. En wanneer kun je dat beter doen dan tijdens het koken? Dus krijgen we als theatervoorstelling een kookworkshop. Die wordt weliswaar van tijd tot onderbroken door theatrale intermezzo’s, geschiedenislessen en existentiële vragen, maar het generatieconflict wordt nergens op de spits gedreven. De setting leent zich wel om vragen het publiek in te slingeren als “vindt u zichzelf een goede vader?” en “hoe ervoer u de geboorte van uw zoon?”. Die dan opmerkelijk ongedwongen beantwoord worden.

Lucas de Man maant: neem je vader mee. Julian Hetzel had kunnen zeggen: neem je eigen theater mee. Mensen in het publiek staan op en vertellen hun levensverhaal. Een gerepeteerd verhaal, maar wel hun eigen verhaal. Op de achtergrond worden foto’s geprojecteerd, of eigenlijk scans, die bezoekers van zichzelf konden maken in een installatie in de hal. En zo, suggereert de titel, krijg je dan een beeld van de stand van het land, The State of the State. Het verst gaat de happening Heide, tijdens de openingsnacht in Theater Kikker. Het publiek legt in de theaterzaal een heidelandschap aan. Ze zijn zo niet alleen zelf de voorstelling, maar bouwen ook op het podium hun eigen lapje grond. Buiten staan de schapen al te wachten.

Tot in de porieën

Het neveneffect van die verplaatsing van het theater is dat je ook met een theaterblik naar je alledaagse omgeving gaat kijken. Niet alleen naar de klantgerichte daklozenkrantverkoper op Hoog Catharijne (iedereen die wel eens uitstapt op Utrecht Centraal, weet over wie ik het heb). Ook naar de verschrompelde oude vrouw die bij de Universiteitsbibliotheek (UB) iets met het afval aan het doen was (ik vond het niet netjes om te kijken wat). Ook naar de mafkees die met ontbloot bovenlijf langs de Nieuwe Kade luchtgitaar stond te spelen. De Fluxus-kunstenaar Allan Kaprow noemt dat The blurring of art and life. Als dat een fout soort esthetisering is die je medemens reduceert tot rekwisiet, jammer dan. Het is wel een manier waarop theater, op bescheiden schaal, je wereld verandert: een manier van kijken.

Maar waar het locatietheater het meest tussen de poriën doordringt, is wel in Library van Ant Hampton en Tim Etchells. Een uur lang zit je naast iemand anders in de UB met een stapel boeken voor je en een koptelefoon op. De iPod vertelt je wanneer je welk boek moet openslaan en waar je moet beginnen met lezen. Gaandeweg gaat de voorstelling met de tekst aan de loop, door passages net iets anders voor te lezen dan ze er staan, door je van het ene boek naar het andere te laten springen, door je boek met de persoon naast je te delen. En door je naar de andere mensen in de bibliotheek te laten kijken. Het is alsof ze het verhaal in gezogen worden, terwijl ze intussen gewoon doorgaan met studeren en lummelen. Dat theater ook je manier van lezen kon veranderen, dát wist ik nog niet.

Aan de stand van het land verandert het verder weinig. Festival aan de Werf moet nog steeds volgend jaar een verstandshuwelijk met Springdance aangaan en Huis aan de Werf moet zich “ontwikkelen van productiehuis tot huis van makers in de podiumkunsten” omdat de productiehuizen worden wegbezuinigd. Klinkt als het verhangen van bordjes? Voor het festival betekent het vooral een inperking van de programmering. Maar het productiehuis is echt een groot verlies. Kijk naar de laatste lichting producties en je weet: het valt niet mee. Ook daarom had Festival aan de Werf beter kunnen openen met een vuurbol van Pieter van den Bosch op het Neude.

--
Festival aan de Werf vindt van 17-26 mei plaats op verschillende locaties in Utrecht. Hard//hoofd is een partner en bevraagt online en offline kunstenaars, voorstellingen, voorbijgangers en bezoekers. Zaterdag 26 mei gaat Roos Euwe in gesprek bij Theater Trends.

Mail

Floris Solleveld is Hard//hoofd-redactielid en overdag historicus en filosoof. Tussendoor tekent hij met inkt en penseel en schrijft over interdisciplinaire podiumkunsten. Of over politiek. Soms ook poëzie.

We willen je iets vertellen. Hard//hoofd is al bijna tien jaar een vrijhaven voor jonge en experimentele kunst, journalistiek en literatuur. Een walhalla voor hemelbestormers en constructieve twijfelaars, een speeltuin voor talentvolle dromers en ontheemde jonge honden. Elke dag verschijnen op onze site eigenzinnige artikelen, verhalen, poëzie, kunst, fotografie en illustraties van onze jonge makers. Én onze site is helemaal gratis.

Hoe graag we ook zouden willen; zonder jou kunnen we dit niet blijven doen. We hebben namelijk te weinig inkomsten om dit vol te houden. Met jouw hulp kunnen we de journalistiek, kunst en literatuur van de toekomst mogelijk blijven maken, en zelfs versterken.

Als je ons steunt, dan maken wij jou meteen kunstverzamelaar door je speciaal geselecteerde kunstwerken toe te sturen. Verzamel kunst en help je favoriete tijdschrift het volgende decennium door. We zullen je eeuwig dankbaar zijn. Draag Hard//hoofd een warm hart toe.

Word kunstverzamelaar
het laatste
10 jaar HH

10 jaar HH

Hard//hoofd is een vrije ruimte voor verbeelding en verhalen. Een niet-commercieel platform waar talent online en offline de ruimte krijgt om te experimenteren en zich te ontwikkelen. Het bestaan van zo’n plek is niet vanzelfsprekend. Sluit je daarom bij ons aan. We zijn bewust gratis toegankelijk en advertentievrij. Wij geloven dat nieuwe makers vooral een... Lees meer

Tip: Kijk slechte televisie

Kijk slechte televisie

'Ik heb afleveringen van The Real Housewives waar Shakespeares beste stukken niet aan kunnen tippen.' Lees meer

 Kamikazeplastics

Kamikazeplastics

Immuuncellen die de minuscule deeltjes onschadelijk proberen te maken, bekopen dat vervolgens met hun eigen leven. Lees meer

Alles vijf sterren: DEZE SERIE IS GEWOON ZO GOED

Het voert te ver om het hele verhaal uit te leggen

Deze week worden we blij van stekjes, een queer Lees meer

Over wulken en burgemeesters 2

Over wulken en burgemeesters

'Een huis is een constructie, maar een huis is ook een gevoel dat gedeeld wordt. Er blijven sporen achter wanneer bewoners sterven. Een huis verandert terwijl het blijft staan.' Lees meer

We laten ons niet sussen 1

We laten ons niet sussen

Twee weken geleden onthaalden politici en de media 2500 protesterende boeren met open armen op het Malieveld. De 35.000 klimaatstakers en de bezorgde burgers van Extinction Rebellion konden rekenen op een stuk minder steun. Wat is er nodig om de urgentie van de klimaatcrisis echt te laten voelen?, vraagt Jarmo Berkhout zich af. De legers... Lees meer

Tip: Leer een ambacht

Leer een ambacht

Nora van Arkel ging spontaan een dag in de leer bij een Berlijnse Meisterbacker. Daar leerde ze minder te denken en meer te doen. Een tip om eens te vragen of iemand je een ambacht wil leren. Lees meer

 Staakt-het-boeren

Staakt-het-boeren

Duizenden boeren toogden naar het Malieveld met hooivork en tractor. Lees meer

Column: September Blues

September Blues

De maand september is weer voorbij en dat betekent voor Trudy afscheid nemen en opnieuw beginnen. Van haar zomerhuisje op het platteland keert ze terug naar het leven in de stad. Lees meer

Filmtrialoog: Manta Ray

Manta Ray

Redacteuren Eva van den Boogaard, Mat Hoogenboom en Oscar Spaans bezochten de bioscoop om het speelfilmdebuut van de Thaise regisseur Phuttiphong Aroonpheng te zien. Het werd een magische ervaring: Manta Ray bleek een even eenvoudige als betoverende vertelling over een voor dood achtergelaten man die door een visser uit de mangrove wordt gered. Mat: Wat... Lees meer

Hard//talk: Bij gelijke geschiktheid tellen kwaliteit en capaciteit net zo goed

Bij gelijke geschiktheid tellen kwaliteit en capaciteit net zo goed

De wereld staat in brand en dat mag niet onbeschreven blijven. In tegenstelling tot Ella Kuijpers ziet Gatool Katawazi er wél het belang van in om voorkeur te geven aan de sollicitant die de diversiteit binnen een organisatie versterkt. Afgelopen zomer schreef Ella Kuijpers een Hard//talk waarin zij pleit tegen positieve discriminatie in sollicitatieprocedures. Juist... Lees meer

Inclusiviteit

Echte inclusiviteit is nog ver weg

Het debat over diversiteit en inclusiviteit in de culturele sector gaat niet ver genoeg. Lees meer

Tip: Geef het voordeel van de twijfel

Geef het voordeel van de twijfel

Redacteur Else Boer schippert tussen cynisme en naïviteit. 'Om naïviteit te vermijden, besloot ik dat cynisme een adequate reactie op de wereld was. Maar het continu bevragen van mensen en hun beweegredenen is vermoeiend.' Lees meer

Alles vijf sterren: 14

Geen douche, geen geloof, geen adem

Deze week worden we blij van een zeiltripje naar het Markermeer, een serie over verkeerd geplaatste bewijslast, en een dansvoorstelling van Arnhemse meisjes. Lees meer

Hard//talk: Greta Thunbergs requiem voor een droom

Greta Thunbergs requiem voor een droom

Thunberg deinst er niet voor terug een onderdeel te worden van haar eigen verhaal. Lees meer

Automatische concepten 26

Over de column (niets dan goeds?)

Iduna schrijft al jaren columns voor Hard//hoofd en vraagt zich af: hoe komt het toch dat ze ergens alsnog verwarde gevoelens heeft bij het fenomeen 'column'? Een overpeinzing die terugvoert naar Iduna's jaren op de universiteit en de twijfel over de plek die ze in mag nemen in de wereld. Lees meer

Het verlies van succes 2

Het verlies van succes

In een tijd waarin het steeds noodzakelijker lijkt te worden om prestaties te etaleren, denkt Mare Groen na over het systeem achter onze opvattingen aangaande succes dan wel mislukking. Ik lig nog steeds op bed en ben de hele dag niet buiten geweest. Het is 20.00 uur. Ik heb afgesproken om naar de film te... Lees meer

Tip: Durf hardop te dromen

Durf hardop te dromen

Rose Doolan vertrok jaren geleden naar San Francisco, met wilde plannen en weinig budget. Lees meer

 De blinddoek komt af

De blinddoek komt af

Vrouwe Justitia heeft haar blinddoek afgenomen. Lees meer

Column: Mammie

Mammie

'Arme mammie, sorry mammie!', hoort Trudy in de wachtkamer van het ziekenhuis. De irritatie die dit oproept komt vanuit een nooit gedichte kloof in het verleden. En dat heeft alles met het woord 'mammie' te maken. Lees meer

De geruchten zijn waar. Lees Hard//hoofd nu ook op papier!

Bestel op tijd je eigen exemplaar van de eerste editie, met als thema: ‘Ik’. We hebben drie covers ontworpen. Kies je favoriet.

Bestellen