Illustratie: Elise van Iterson

Timo is boos op alle popartiesten, die netjes binnen de lijntjes blijven." />

Illustratie: Elise van Iterson

Timo is boos op alle popartiesten, die netjes binnen de lijntjes blijven." />
Asset 14

Metrisch buiten de paden

Timo maakt zich boos. Het is alsof vrijwel alle popmuzikanten ritmisch schilderen als Bob Ross-adepten, en keurig binnen de lijntjes blijven: kunnen ze überhaupt verder tellen dan vier?

Popmuziek is waanzinnig bekrompen. Ritmisch, in ieder geval. Tot die conclusie kom ik telkens weer, zo ook na het uitpluizen van Nederland's belangrijkste hitlijst, eind vorig jaar. Elk nummer uit de Top 40 van week 50 hanteert dezelfde maatsoort, op één na. Alleen in Charlie Brown van Coldplay kun je niet alsmaar tot vier tellen. Het is dus het enige nummer van de lijst dat niet in slechts een vierkwartsmaat (afgekort: 4/4) geschreven. En dat terwijl er zoveel prachtige alternatieven zijn.

Waar zijn het walsje ("een, twee, drie, een, twee, drie") en de zesachtste maat bijvoorbeeld? Deze worden nog redelijk vaak gebruikt in ballads. House of the Rising Sun van The Animals is misschien wel het bekendste voorbeeld, maar ook het debuutalbum van Coldplay staat er vol mee. Jeff Buckley werd wereldberoemd met Hallelujah (oorspronkelijk van Leonard Cohen), waarin je tot zes mag tellen.

De klassieker van Leonard Cohen. Tel maar mee: "Een, twee drie, vier, vijf zes."

Meer exotische maatsoorten zoals 5/4 of 7/4 vind je echter vrijwel nooit in de popmuziek, en daar is geen duidelijke verklaring voor. Vaak wordt gezegd dat het tellen in drieën en vieren natuurlijk aanvoelt: je hart zou kloppen in die ritmes, je kunt er gemakkelijk op dansen of headbangen, en het is het tempo waarin je loopt. Onzin, zeg ik. In Oosterse culturen worden "exotische" maatsoorten namelijk veel vaker gebruikt en wél als natuurlijk ervaren, zo is een groot deel van de Bulgaarse volksliedjes in 7/8 geschreven, en klassieke componisten als Béla Bartók verwerkten allerlei oneven ritmes in hun composities.

Illustratie: Elise van Iterson

Is het erg dat popmuzikanten zo bekrompen zijn, niet verder kijken dan hun neus - en recente geschiedenis - lang is, en slechts hun voorbeelden kopiëren? Jazeker, het belemmert de creativiteit en maakt van populaire muziek een ritmische eenheidsworst. Verreweg de meeste muzikanten hanteren de vierkwartsmaat bovendien niet zozeer vanwege een voorkeur, maar omdat ze gewoon geen andere maatsoorten kennen. Het is alsof een schilder alleen met geel en blauw zou verven, niet vanuit een stijlkeuze, maar domweg omdat hij niet weet dat de kleur rood ook bestaat.

De Servische zanger Zeljko Joksimovic vertolkt het Macedonische volksliedje Jovano, Jovanke, dat is geschreven in 7/8. Wie op YouTube zoekt vindt nog vele andere vertolkingen van het populaire nummer.

Gelukkig zijn er ook binnen de Westerse muziek mensen die buiten die lijntjes kleuren. Ik weet nog precies hoe ik voor het eerst in aanraking kwam met bijzondere maatsoorten: dankzij Radiohead. Als veertienjarige jongen fietste ik 's avonds hele einden naar vrienden die in afgelegen dorpen woonden, en tijdens die tochten door het donker werd ik gevuld met de duisternis van het meesterwerk Kid A (2000). Telkens wist ik niet wat me overkwam. Niet alleen door die huiveringwekkende falsetto van Thom Yorke, de elektronica of de psychotische blazers, maar ook door de mij volstrekt onbekende ritmes van "Morning Bell" en albumopener "Everything In It's Right Place".

Het bleek geen eenmalig uitstapje van de Engelse band: naast Kid A hebben ook Pablo Honey (1993), Hail to the Thief (2003) en In Rainbows (2007) een albumopener met ongebruikelijke maatsoorten, en hun gehele oeuvre staat vol ritmisch smulwerk. Gedurfde keuzes in tijden dat de popcultuur niet verder dan vier wil tellen, maar ook een duidelijk signaal: "Fuck it, al maakt het ons ontoegankelijk, dit is de mooiste muziek die we kunnen maken."

Radiohead speelt het 10/4-nummer "Everything In It's Right Place" in 2003 op Glastonbury. Het publiek doet haar best om mee te klappen, maar dat gaat niet geheel vlekkeloos.

Hoewel Radiohead waarschijnlijk één van de meest invloedrijke hedendaagse bands is ter wereld, worden hun experimentele maatsoorten - vreemd genoeg - vrijwel niet gekopieerd. Eind jaren vijftig schreef de Amerikaanse jazzsaxofonist Paul Desmond een ritmisch ongewoon nummer (met vijf tellen per maat) dat wél een gigantische impact had: "Take Five", uitgevoerd door The Dave Brubeck Quartet op het album Time Out (1959). Dit album werd een onwaarschijnlijk succes en bereikte de tweede plaats op de Billboard Pop Charts in Amerika. En dat is nogal wat voor een instrumentaal jazzalbum dat vol staat met tijdstudies. In het decennium erna kopieerden allerlei artiesten het ritme van "Take Five", waaronder "Autopsy" van de folkband Fairport Connection, "Living in the Past" van Jethro Tull en "River Man" van Nick Drake.

The Dave Brubeck Quartet vertolkt "Take Five", de meest populaire compositie in 5/4 aller tijden. Saxofonist Paul Desmond soleert moeiteloos over het ritme, en vanaf 2min47 doet zelfs drummer Joe Morello een solo.

Sindsdien zijn er nog enkele hits verschenen die metrisch buiten de gebaande paden traden, waaronder "Money" (1973) van Pink Floyd, "Golden Brown" (1982) van The Stranglers en "Hey Ya" (2003) van Outkast, maar veel invloed hebben deze nummers niet gehad op de popcultuur, die rigide vasthoudt aan de drie- en vierkwartsmaat. Dat is eeuwige zonde, want er valt ook daarbuiten zoveel moois te beleven, en dat hoeft helemaal niet ontoegankelijk te zijn.

De grote ongebruikelijke maatsoorten-playlist op Spotify en op Youtube

Timo stelde op Spotify en YouTube een mixtape samen met (veelal alternatieve) popnummers die ongebruikelijke maatsoorten hanteren, om te laten zien hoe natuurlijk die kunnen klinken. Met toelichtingen bij de nummers. Hij begint toegankelijk, en duikt steeds meer de diepte in. Luister de mixtape hier op Spotify of hier op YouTube.

1. Outkast - Hey Ya! (2003, 4/4 en af en toe 6/4): Dit is misschien wel een van de slimste popliedjes van het vorige decennium. Het is niet alleen heerlijk aanstekelijk, maar past ook nog eens een interessant ritmisch trucje toe. Nadat hij drie keer tot vier geteld heeft (kortom: drie vierkwartsmaten), stopt André 3000 er twee tellen extra tussen, en ook tekstueel komt hij daar briljant mee weg.

2. Coldplay - Charlie Brown (2011, 4/4 en af en toe 6/4): Chris Martin en de zijnen passen acht jaar later vrijwel dezelfde truc toe. Ze zijn echter niet zo consequent als Outkast.

3. Arcade Fire - Modern Man (2010, 4/4 met een extra'tje): Met The Suburbs won deze Canadese band in 2011 een Grammy. Het op dit album verschenen Modern Man is bijna ongrijpbaar met de halve tel extra die af en toe aan het einde van de maat wordt toegevoegd (voor het eerst op 0min08). Het is vrijwel onmogelijk om goed mee te tellen, maar als je er niet op let valt het ook niet op.

4. The Stranglers - Golden Brown (1981, afwisselend 6/8 en 7/8): Dit nummer over heroïne wisselt in het intro af tussen 6/8 en 7/8, en werd een behoorlijke hit: in Nederland behaalde hij de achtste positie in de Top 40, in Engeland zelfs de tweede.

5. The Dave Brubeck Quartet - Take Five (1959, 5/4): Geen nummer had grotere impact op het gebruik van 5/4 dan Take Five, dat een onwaarschijnlijk grote hit werd. De cd Time Out wordt nog altijd veel gedraaid in koffietentenketen Bagels & Beans, maar is eigenlijk veel meer dan achtergrondmuziek.

6. Lalo Schilfrin - Mission: Impossible (1966, 5/4): In de originele soundtrack bij de serie Mission: Impossible wordt louter een vijfkwartsmaat gebruikt, in de herbewerking voor de filmreeks is het couplet-gedeelte omgetoverd naar een vierkwartsmaat. Makkelijk, hoor.

7. Nick Drake - River Man (1970, 5/4): Deze veel te vroeg overleden singer-songwriter heeft het ritme van Take Five gekopieerd voor zijn nummer River Man, maar was daarin gelukkig minder opzichtig dan enkele van zijn tijdsgenoten...

8. Jethro Tull - Living In The Past (1972, 5/4): ... zoals Jethro Tull, dat met "Living In The Past" wel erg opzichtig flirt met het Take Five-ritme. Fairport Convention deed in 1969 hetzelfde met Autopsy.

9. Radiohead - Morning Bell (2000, 5/4): De meesters van de alternatieve maatsoorten op hun hoogtepunt, met een eigenwijze vijfkwartsbeat die door de militaristische drums, zwevende toetsen en spookachtige gitaar ieder op een eigen(wijze) manier wordt ingevuld. Ook in "15 Step" en "Everything In It's Right Place" hanteren de Britten 5/4.

10. Sufjan Stevens - Come On! Feel the Illinoise! (2005, 5/4): Vooruit, nog een vijfkwartscompositie. Sufjan Stevens is een hedendaagse, dwarse liedjesschrijver die je ook best een bijzonder goed componist mag noemen. Ook in dit nummer hoor je eigenlijk niet dat er een vreemde maatsoort wordt gebruikt, totdat je erop let. Andere vijfkwartsnummers zijn onder andere "Minds Made Up" van The Frames, "Water" van PJ Harvey, "Seven Days" van Sting en "English Roundabout" van XTC.

11. Pink Floyd - Money (1973, 7/4): Een van de bekendste nummers van Pink Floyd, en in ieder geval het bekendste nummer in zevenkwartsmaat. In de gitaarsolo wordt een meer rockende vierkwartsmaat geïntroduceerd, gitarist David Gilmour vertelde daarover te lui te zijn om in die exotische maatsoort te soleren.

12. Shaking Godspeed - GODSPEED (2010, 7/8): Shaking Godspeed zijn psychedelische bluesrockers uit de Achterhoek, die laten zien dat een zevenachtstemaat ook kan scheuren, en dat je er prima op kunt headbangen. Hoewel frontman Wout Kemkens me weleens vertelde dat hij een hekel heeft aan Pink Floyd, passen ze precies dezelfde truc toe als in Money: de gitaarsolo is in 4/4.

13. Patrick Watson - Luscious Life (2006, grotendeels 7/8): De Canadese Patrick Watson won met het album Close To Paradise de Polaris Prize (waarvoor dat jaar onder andere ook The Reminder van Feist en Neon Bible van Arcade Fire werden genomineerd). Daarop staat het zevenachtstenummer Luscious Life. Toen ik hem het nummer voor het eerst hoorde spelen - op Lowlands 2007 - kon ik de muziek nauwelijks bevatten. Wat een prachtige maatsoort! Andere nummers waarin zevenachtste en zevenkwarts maatsoorten voorkomen zijn "2 + 2 = 5" van Radiohead, "Dreaming in Metaphors" van Seal, "All You Need Is Love" van The Beatles (alleen het couplet) en "Foghorn" van de Nederlandse band Wolfendale.

14. Tool - Schism (2001, volstrekt ontelbaar, zelf zegt de band dat het overgrote deel in 6.5/8 is geschreven): Eigenlijk wilde ik geen metal of progrock in deze lijst zetten. Daarin worden vaker alternatieve maatsoorten gebruikt, maar meestal vanuit technische krachtpatserij. Schism van Tool stijgt daar bovenuit: ten eerste door een volstrekt absurde hoeveelheid maatwisselingen, maar ook door het onwaarschijnlijke succes. Ze kregen voor een Grammy voor Best Metal Performance en het nummer bleef lang in de hitlijsten.

Mail

Timo Pisart

We willen je iets vertellen. Hard//hoofd is al bijna tien jaar een vrijhaven voor jonge en experimentele kunst, journalistiek en literatuur. Een walhalla voor hemelbestormers en constructieve twijfelaars, een speeltuin voor talentvolle dromers en ontheemde jonge honden. Elke dag verschijnen op onze site eigenzinnige artikelen, verhalen, poëzie, kunst, fotografie en illustraties van onze jonge makers. Én onze site is helemaal gratis.

Hoe graag we ook zouden willen; zonder jou kunnen we dit niet blijven doen. We hebben namelijk te weinig inkomsten om dit vol te houden. Met jouw hulp kunnen we de journalistiek, kunst en literatuur van de toekomst mogelijk blijven maken, en zelfs versterken.

Als je ons steunt, dan maken wij jou meteen kunstverzamelaar door je speciaal geselecteerde kunstwerken toe te sturen. Verzamel kunst en help je favoriete tijdschrift het volgende decennium door. We zullen je eeuwig dankbaar zijn. Draag Hard//hoofd een warm hart toe.

Word kunstverzamelaar
het laatste
10 jaar HH

10 jaar HH

Hard//hoofd is een vrije ruimte voor verbeelding en verhalen. Een niet-commercieel platform waar talent online en offline de ruimte krijgt om te experimenteren en zich te ontwikkelen. Het bestaan van zo’n plek is niet vanzelfsprekend. Sluit je daarom bij ons aan. We zijn bewust gratis toegankelijk en advertentievrij. Wij geloven dat nieuwe makers vooral een... Lees meer

Tip: Kijk slechte televisie

Kijk slechte televisie

'Ik heb afleveringen van The Real Housewives waar Shakespeares beste stukken niet aan kunnen tippen.' Lees meer

 Kamikazeplastics

Kamikazeplastics

Immuuncellen die de minuscule deeltjes onschadelijk proberen te maken, bekopen dat vervolgens met hun eigen leven. Lees meer

Alles vijf sterren: DEZE SERIE IS GEWOON ZO GOED

Het voert te ver om het hele verhaal uit te leggen

Deze week worden we blij van stekjes, een queer Lees meer

Over wulken en burgemeesters 2

Over wulken en burgemeesters

'Een huis is een constructie, maar een huis is ook een gevoel dat gedeeld wordt. Er blijven sporen achter wanneer bewoners sterven. Een huis verandert terwijl het blijft staan.' Lees meer

We laten ons niet sussen 1

We laten ons niet sussen

Twee weken geleden onthaalden politici en de media 2500 protesterende boeren met open armen op het Malieveld. De 35.000 klimaatstakers en de bezorgde burgers van Extinction Rebellion konden rekenen op een stuk minder steun. Wat is er nodig om de urgentie van de klimaatcrisis echt te laten voelen?, vraagt Jarmo Berkhout zich af. De legers... Lees meer

Tip: Leer een ambacht

Leer een ambacht

Nora van Arkel ging spontaan een dag in de leer bij een Berlijnse Meisterbacker. Daar leerde ze minder te denken en meer te doen. Een tip om eens te vragen of iemand je een ambacht wil leren. Lees meer

 Staakt-het-boeren

Staakt-het-boeren

Duizenden boeren toogden naar het Malieveld met hooivork en tractor. Lees meer

Column: September Blues

September Blues

De maand september is weer voorbij en dat betekent voor Trudy afscheid nemen en opnieuw beginnen. Van haar zomerhuisje op het platteland keert ze terug naar het leven in de stad. Lees meer

Filmtrialoog: Manta Ray

Manta Ray

Redacteuren Eva van den Boogaard, Mat Hoogenboom en Oscar Spaans bezochten de bioscoop om het speelfilmdebuut van de Thaise regisseur Phuttiphong Aroonpheng te zien. Het werd een magische ervaring: Manta Ray bleek een even eenvoudige als betoverende vertelling over een voor dood achtergelaten man die door een visser uit de mangrove wordt gered. Mat: Wat... Lees meer

Hard//talk: Bij gelijke geschiktheid tellen kwaliteit en capaciteit net zo goed

Bij gelijke geschiktheid tellen kwaliteit en capaciteit net zo goed

De wereld staat in brand en dat mag niet onbeschreven blijven. In tegenstelling tot Ella Kuijpers ziet Gatool Katawazi er wél het belang van in om voorkeur te geven aan de sollicitant die de diversiteit binnen een organisatie versterkt. Afgelopen zomer schreef Ella Kuijpers een Hard//talk waarin zij pleit tegen positieve discriminatie in sollicitatieprocedures. Juist... Lees meer

Inclusiviteit

Echte inclusiviteit is nog ver weg

Het debat over diversiteit en inclusiviteit in de culturele sector gaat niet ver genoeg. Lees meer

Tip: Geef het voordeel van de twijfel

Geef het voordeel van de twijfel

Redacteur Else Boer schippert tussen cynisme en naïviteit. 'Om naïviteit te vermijden, besloot ik dat cynisme een adequate reactie op de wereld was. Maar het continu bevragen van mensen en hun beweegredenen is vermoeiend.' Lees meer

Alles vijf sterren: 14

Geen douche, geen geloof, geen adem

Deze week worden we blij van een zeiltripje naar het Markermeer, een serie over verkeerd geplaatste bewijslast, en een dansvoorstelling van Arnhemse meisjes. Lees meer

Hard//talk: Greta Thunbergs requiem voor een droom

Greta Thunbergs requiem voor een droom

Thunberg deinst er niet voor terug een onderdeel te worden van haar eigen verhaal. Lees meer

Automatische concepten 26

Over de column (niets dan goeds?)

Iduna schrijft al jaren columns voor Hard//hoofd en vraagt zich af: hoe komt het toch dat ze ergens alsnog verwarde gevoelens heeft bij het fenomeen 'column'? Een overpeinzing die terugvoert naar Iduna's jaren op de universiteit en de twijfel over de plek die ze in mag nemen in de wereld. Lees meer

Het verlies van succes 2

Het verlies van succes

In een tijd waarin het steeds noodzakelijker lijkt te worden om prestaties te etaleren, denkt Mare Groen na over het systeem achter onze opvattingen aangaande succes dan wel mislukking. Ik lig nog steeds op bed en ben de hele dag niet buiten geweest. Het is 20.00 uur. Ik heb afgesproken om naar de film te... Lees meer

Tip: Durf hardop te dromen

Durf hardop te dromen

Rose Doolan vertrok jaren geleden naar San Francisco, met wilde plannen en weinig budget. Lees meer

 De blinddoek komt af

De blinddoek komt af

Vrouwe Justitia heeft haar blinddoek afgenomen. Lees meer

Column: Mammie

Mammie

'Arme mammie, sorry mammie!', hoort Trudy in de wachtkamer van het ziekenhuis. De irritatie die dit oproept komt vanuit een nooit gedichte kloof in het verleden. En dat heeft alles met het woord 'mammie' te maken. Lees meer

De geruchten zijn waar. Lees Hard//hoofd nu ook op papier!

Bestel op tijd je eigen exemplaar van de eerste editie, met als thema: ‘Ik’. We hebben drie covers ontworpen. Kies je favoriet.

Bestellen