Asset 14

Het Sublieme in 2015

Floris schrijft regelmatig over kunst, maar hield nooit eerder bij hoe vaak een kunstwerk hem daadwerkelijk deed huilen, dansen, hijgen of op een andere manier naar adem deed snakken. Een overzicht van Floris' sublieme kunstervaringen van het afgelopen jaar.

Gedurende 2015 hield ik op Facebook mijn sublieme ervaringen bij. Het idee ontstond nadat ik, op een middag vroeg in januari, dansend van opwinding de Serpentine Sackler Gallery in Londen uit wandelde. In de voorafgaande jaren had ik het nodige geschreven over de paradoxen van de kunstervaring, over luisteren en kijken als spelen met je eigen cognitie, over verlicht geknutsel en het trotseren van afkeer in de hedendaagse kunst. Maar wat ik nog niet had gedaan was bijhouden hoe vaak ik nu daadwerkelijk door een tentoonstelling/kunstwerk/concert/voorstelling van mijn à propos werd gebracht.

Er speelde ook iets anders mee. Een van de redenen dat ik over kunst ben gaan schrijven, was juist de behoefte om een ervaring over te brengen die anders was vervluchtigd, en om te begrijpen waar dat enthousiasme – of, veel vaker, het gebrek eraan – vandaan kwam. Twee weken voor Oud en Nieuw had ik naar adem gehapt bij de genadeloze abstracte electronica met bijbehorende visuals van Robert Henke in Lumière – en als het platform voor moderne muziek waar ik voor schreef niet net failliet was gegaan, had ik het daar een groot kunstwerk van onze tijd genoemd. Dat zou me niet nog eens gebeuren.

Julio Le Parcs - Continuel - Lumière cylindre (1966), bois, inox, lumière, moteurs

Julio Le Parc - Lumière cylindre (1966), Yann Caradec via Flickr

Al na een paar maanden was ik de tel kwijt. Dat kwam niet omdat het er zó veel waren – hoewel ik tamelijk lyrisch leef – maar omdat het moeilijk bleek te onderscheiden welke ervaringen als ‘subliem’ mochten gelden en welke niet. Om discussies over Kant, Burke en Adorno te vermijden heb ik een simpel criterium geformuleerd. Als een kunstwerk me doet huilen/dansen/hijgen of op andere manieren mijn zelfcontrole ondermijnt, en ik geniet daarvan, dan is het een sublieme ervaring. Dat brengt met zich mee dat ‘humeur’ een moeilijk uit te vlakken factor is. Maar anderzijds heb ik me in jaren semi-professioneel kijken en luisteren wel aangeleerd om mijn humeur niet te laten meewegen en mijn enthousiasme ruim baan te laten, ongeacht hoe ik me verder voel.

Uiteindelijk kwam ik uit op elf momenten. Vier ervan waren in Berlijn, waarvan drie in één week; met andere woorden, MaerzMusik was dit jaar onderhoudender dan November Music en het Holland Festival. Vijf keer was het beeldende kunst, waarvan drie keer kinetisch of optisch; vier keer muziek; twee keer film (waarvan één muziekfilm) en één keer theater (met een muzikale inslag). Dit zijn ze, in chronologische volgorde:

1. Julio Le Parc in Serpentine Sackler Gallery, Londen. Het soort kunst dat kinderen ook leuk vinden terwijl het eigenlijk heel intelligent en best complex is. Installaties waarbij licht op allerlei verschillende manieren gebroken en uitgewaaierd wordt, in hypnotiserende patronen van lichtlijnen. Ook mocht je met zuignap-dartpijltjes gooien op cartoons van nare kapitalisten.

2. John Cage, Sonatas and Interludes door Gerard Bouwhuis in Splendor, Amsterdam. Een moderne klassieker die weinig wordt uitgevoerd omdat het een godvergeten gedoe is alle schroeven, bouten en veren op de juiste plek tussen de snaren van de piano te pluggen. Het resultaat is er dan ook naar. Je hoort iets wat uit een computer lijkt te komen en vraagt je af: is dit een piano?

3. In search of meaning - Mensbeelden in globaal perspectief in De Fundatie, Zwolle. Normaal word ik niet wild van figuratieve kunst, maar deze tentoonstelling onderscheidt zich door het geheel dat er mee wordt gevormd. Het zijn, stuk voor stuk, beelden die het zwijgend uitschreeuwen en die aaneengesloten een sterk filmisch effect hebben, vooral als je door de beeldengroep van Juan Munoz heen loopt. Je zou het kunnen zien als het apolitieke broertje van Het Streven, een jaar eerder in De Fundatie - en daardoor wellicht ook menselijker en aangrijpender.

4. Liquid Room door Ictus Ensemble / Ensemble Mosaik bij MaerzMusik 2015, Berlin. Ondertussen is het ‘doorlopend concert’, dat zich door de zaal verplaatst zonder pauze tussen de stukken, al een mini-genre geworden. Het Ictus Ensemble brengt het naar the next level. Meest dramatische effect was een stuk van Marco Ciciliani, waarbij twee liggende elektrische gitaren aan weerszijden van de zaal alle denkbare zachtaardige martelingen ondergaan, alsof er een reusachtig snaarinstrument door de ruimte heen gespannen was.

5. Énumerations van Georges Aperghis / A.T.E.M., vertoond bij MaerzMusik 2015. De film komt al uit 1978. Het laat zien hoe wild en vernieuwend Georges Aperghis was toen hij met zijn Atelier Theatre et Musique in de Banlieue neerstreek en daar deze doe-het-zelf-performance in een slooppand hield. Veel geluiden en interactie gaan via gaten in de muur; instrumenten zijn o.a. een klinkende Rube-Goldberg-machine en de lichamen van de performers. Aperghis was dit jaar centrale componist bij MaerzMusik, maar jammer genoeg viel de rest van het retrospectief, en vooral zijn recente werk, vies tegen.

6. Narbe Berlin door Burkhard von Harder en FM Einheit bij The Long Now, de afsluiting van MaerzMusik 2015. Deel van een tweeluik waarbij de voormalige Oost-West-Duitse grens vanuit de lucht wordt gefilmd. Narbe Deutschland duurt twaalf uur met een tamelijk ambient soundtrack; het duurt even voordat je snapt dat die kale streep in het landschap de voormalige grens is. Narbe Berlin ramt daarentegen de politieke geschiedenis recht in je smoel, met historische geluidsopnamen en kapotgeslagen bakstenen. Een eenzame dissident belt steeds maar weer naar de Stasi om te vragen waar die muur toch voor is. En aan het einde, als we al meerdere keren ‘Wir sind das Volk’ hebben gehoord, verkondigt Erich Honecker dat de DDR nog minstens tot 2015 zal blijven bestaan. Dat was twee dagen voor de val van de muur.

7. Channa Horwitz in Kunst-Werke, Berlin. Het werk van Channa Horwitz is totale nerdcandy, met figuren die door algoritmen bepaald worden. En het ziet er nog mooi uit ook. Het is beslist geen straf om een kwartier voor zo’n algoritmische tekening te staan en te reconstrueren hoe de procedure werkt. Bewonderenswaardig geduldig en nauwkeurig uitgevoerd, zonder mystificaties of monumentaal machismo.

8. One door Lisa Verbelen in De Brakke Grond, Amsterdam én Openluchttheater Amsterdamse Bos. Is het muziek? Is het theater? Het wow-effect bestaat uit een grafische partituur van zo’n negentig meter lang, uit te voeren door één vertolkster met vier stemmen. Drie van die stemmen komen dan ook uit een potje. Tevens een instant muziekles. Elke keer als je het trucje kent, komt er een nieuwe verrassing; en zo gaan we van losse piepjes naar een vierstemmig recitatie-choraal.

9. Jennifer Townley in Kunstliefde, Utrecht. Inderdaad, ik hou van machientjes en geometrische patronen. Jennifer Townley maakt machientjes die geometrische patronen vormen. Bijvoorbeeld met twee rode draden op zes palletjes elk op twaalf tandwielen. Of met een sinusoïde geraamte. Of met een samentrekkend en uitdijend raamwerk van vierkanten en rechthoeken. Dit alles met een motortje en een paar radertjes, je zou het haast met lego kunnen nabouwen.

10. Michel Gondry, Is the man who is tall happy?, vertoond in De Balie, Amsterdam. Een filosofische animatiefilm over linguïstiek, say no more. Wat je ziet is een interview met Noam Chomsky die over zijn leven, werk en ideeën vertelt, aan een Franse tekenaar die zich als geïnteresseerde leek opstelt. Gondry maakt daar vervolgens animaties bij, soms met stukjes van het interviewbeeld erin verwerkt. En die zijn best psychedelisch, met jaren-70-kleuren.

11. Citadels: Common Structures van Matthijs Munnik bij Lekker Licht, Centraal Museum Utrecht. Aan het einde van de tentoonstelling staat een grote flikkerende zuil. ‘Groot’ als in: ongeveer vijf meter hoog. Als je de laatste zaal nadert, zie je dat het licht niet alleen maar knippert: het verandert sneller van kleur dan je oog kan volgen. Ga even zitten en je merkt dat er weirde interferentiepatronen ontstaan, of misschien is dat psychisch. Matthijs Munnik is sowieso iemand om in de gaten te houden, bij Rijksakademie Open sprong zijn presentatie er ook al uit.

Van alle werken in deze lijst kan ik wel uitleggen waarom ze me bijzonder raakten. Het probleem van het strenge criterium is meer dat er van alles buiten de boot valt omdat ik er niet van moest huilen/dansen/hijgen, soms zonder dat ik goed kan uitleggen waarom niet. Play the dance more sweetly van William Kentridge in EYE was zonder meer fantastisch, en de ZERO-tentoonstellingen in Berlijn en Amsterdam rammelen aan mijn ideeën over het ontstaan van de hedendaagse kunst. Anna Mikhailova, die drie keer moest zeuren voordat ik naar haar concert The Ultimate Project kwam, had ook een plek in deze lijst verdiend. Maar nu blijft het toch bij eervolle vermeldingen.

Verder geloof ik niet dat 2015 nou een bijzonder goed of slecht jaar was, wat kunst betreft. Terugrekenend naar 2014 en 2013 kom ik op ongeveer eenzelfde aantal sublieme ervaringen uit. Wel ging mijn persoonlijk welbevinden er sinds deze zomer behoorlijk op vooruit, maar tot dusverre leidt dat niet tot een grotere hoeveelheid sublimiteit. In Venetië bij de Biënnale had ik de drie beste dagen van mijn leven tot nu toe, en dat was zeker niet ondanks de kunst, maar toch staan ook het Noorse paviljoen, de schrootdraken van Xu Bing en zelfs de wonderdozen van Ricardo Brey niet in dit lijstje. Ik hou mijn buitengewoon opgewekte staat van de afgelopen maanden graag nog een tijdje aan om dit verder te onderzoeken.

Mail

Floris Solleveld is Hard//hoofd-redactielid en overdag historicus en filosoof. Tussendoor tekent hij met inkt en penseel en schrijft over interdisciplinaire podiumkunsten. Of over politiek. Soms ook poëzie.

We willen je iets vertellen. Hard//hoofd is al bijna tien jaar een vrijhaven voor jonge en experimentele kunst, journalistiek en literatuur. Een walhalla voor hemelbestormers en constructieve twijfelaars, een speeltuin voor talentvolle dromers en ontheemde jonge honden. Elke dag verschijnen op onze site eigenzinnige artikelen, verhalen, poëzie, kunst, fotografie en illustraties van onze jonge makers. Én onze site is helemaal gratis.

Hoe graag we ook zouden willen; zonder jou kunnen we dit niet blijven doen. We hebben namelijk te weinig inkomsten om dit vol te houden. Met jouw hulp kunnen we de journalistiek, kunst en literatuur van de toekomst mogelijk blijven maken, en zelfs versterken.

Als je ons steunt, dan maken wij jou meteen kunstverzamelaar door je speciaal geselecteerde kunstwerken toe te sturen. Verzamel kunst en help je favoriete tijdschrift het volgende decennium door. We zullen je eeuwig dankbaar zijn. Draag Hard//hoofd een warm hart toe.

Word kunstverzamelaar
het laatste
10 jaar HH

10 jaar HH

Hard//hoofd is een vrije ruimte voor verbeelding en verhalen. Een niet-commercieel platform waar talent online en offline de ruimte krijgt om te experimenteren en zich te ontwikkelen. Het bestaan van zo’n plek is niet vanzelfsprekend. Sluit je daarom bij ons aan. We zijn bewust gratis toegankelijk en advertentievrij. Wij geloven dat nieuwe makers vooral een... Lees meer

Tip: Kijk slechte televisie

Kijk slechte televisie

'Ik heb afleveringen van The Real Housewives waar Shakespeares beste stukken niet aan kunnen tippen.' Lees meer

 Kamikazeplastics

Kamikazeplastics

Immuuncellen die de minuscule deeltjes onschadelijk proberen te maken, bekopen dat vervolgens met hun eigen leven. Lees meer

Alles vijf sterren: DEZE SERIE IS GEWOON ZO GOED

Het voert te ver om het hele verhaal uit te leggen

Deze week worden we blij van stekjes, een queer Lees meer

Over wulken en burgemeesters 2

Over wulken en burgemeesters

'Een huis is een constructie, maar een huis is ook een gevoel dat gedeeld wordt. Er blijven sporen achter wanneer bewoners sterven. Een huis verandert terwijl het blijft staan.' Lees meer

We laten ons niet sussen 1

We laten ons niet sussen

Twee weken geleden onthaalden politici en de media 2500 protesterende boeren met open armen op het Malieveld. De 35.000 klimaatstakers en de bezorgde burgers van Extinction Rebellion konden rekenen op een stuk minder steun. Wat is er nodig om de urgentie van de klimaatcrisis echt te laten voelen?, vraagt Jarmo Berkhout zich af. De legers... Lees meer

Tip: Leer een ambacht

Leer een ambacht

Nora van Arkel ging spontaan een dag in de leer bij een Berlijnse Meisterbacker. Daar leerde ze minder te denken en meer te doen. Een tip om eens te vragen of iemand je een ambacht wil leren. Lees meer

 Staakt-het-boeren

Staakt-het-boeren

Duizenden boeren toogden naar het Malieveld met hooivork en tractor. Lees meer

Column: September Blues

September Blues

De maand september is weer voorbij en dat betekent voor Trudy afscheid nemen en opnieuw beginnen. Van haar zomerhuisje op het platteland keert ze terug naar het leven in de stad. Lees meer

Filmtrialoog: Manta Ray

Manta Ray

Redacteuren Eva van den Boogaard, Mat Hoogenboom en Oscar Spaans bezochten de bioscoop om het speelfilmdebuut van de Thaise regisseur Phuttiphong Aroonpheng te zien. Het werd een magische ervaring: Manta Ray bleek een even eenvoudige als betoverende vertelling over een voor dood achtergelaten man die door een visser uit de mangrove wordt gered. Mat: Wat... Lees meer

Hard//talk: Bij gelijke geschiktheid tellen kwaliteit en capaciteit net zo goed

Bij gelijke geschiktheid tellen kwaliteit en capaciteit net zo goed

De wereld staat in brand en dat mag niet onbeschreven blijven. In tegenstelling tot Ella Kuijpers ziet Gatool Katawazi er wél het belang van in om voorkeur te geven aan de sollicitant die de diversiteit binnen een organisatie versterkt. Afgelopen zomer schreef Ella Kuijpers een Hard//talk waarin zij pleit tegen positieve discriminatie in sollicitatieprocedures. Juist... Lees meer

Inclusiviteit

Echte inclusiviteit is nog ver weg

Het debat over diversiteit en inclusiviteit in de culturele sector gaat niet ver genoeg. Lees meer

Tip: Geef het voordeel van de twijfel

Geef het voordeel van de twijfel

Redacteur Else Boer schippert tussen cynisme en naïviteit. 'Om naïviteit te vermijden, besloot ik dat cynisme een adequate reactie op de wereld was. Maar het continu bevragen van mensen en hun beweegredenen is vermoeiend.' Lees meer

Alles vijf sterren: 14

Geen douche, geen geloof, geen adem

Deze week worden we blij van een zeiltripje naar het Markermeer, een serie over verkeerd geplaatste bewijslast, en een dansvoorstelling van Arnhemse meisjes. Lees meer

Hard//talk: Greta Thunbergs requiem voor een droom

Greta Thunbergs requiem voor een droom

Thunberg deinst er niet voor terug een onderdeel te worden van haar eigen verhaal. Lees meer

Automatische concepten 26

Over de column (niets dan goeds?)

Iduna schrijft al jaren columns voor Hard//hoofd en vraagt zich af: hoe komt het toch dat ze ergens alsnog verwarde gevoelens heeft bij het fenomeen 'column'? Een overpeinzing die terugvoert naar Iduna's jaren op de universiteit en de twijfel over de plek die ze in mag nemen in de wereld. Lees meer

Het verlies van succes 2

Het verlies van succes

In een tijd waarin het steeds noodzakelijker lijkt te worden om prestaties te etaleren, denkt Mare Groen na over het systeem achter onze opvattingen aangaande succes dan wel mislukking. Ik lig nog steeds op bed en ben de hele dag niet buiten geweest. Het is 20.00 uur. Ik heb afgesproken om naar de film te... Lees meer

Tip: Durf hardop te dromen

Durf hardop te dromen

Rose Doolan vertrok jaren geleden naar San Francisco, met wilde plannen en weinig budget. Lees meer

 De blinddoek komt af

De blinddoek komt af

Vrouwe Justitia heeft haar blinddoek afgenomen. Lees meer

Column: Mammie

Mammie

'Arme mammie, sorry mammie!', hoort Trudy in de wachtkamer van het ziekenhuis. De irritatie die dit oproept komt vanuit een nooit gedichte kloof in het verleden. En dat heeft alles met het woord 'mammie' te maken. Lees meer

De geruchten zijn waar. Lees Hard//hoofd nu ook op papier!

Bestel op tijd je eigen exemplaar van de eerste editie, met als thema: ‘Ik’. We hebben drie covers ontworpen. Kies je favoriet.

Bestellen