Asset 14

De Verbeelding

Hoe de inwoners van Zeewolde een guerillaoorlog uitvochten tegen het kunstcentrum dat hen wilde verheffen.

“Fijn dat u de kunstwerken repareert, dan kunnen we ze weer vernielen.” Was getekend: ‘Een niet-kunstminnende Zeewoldenaar’.

Deze woorden treffen medewerkers van kunsttraject De Verbeelding in de zomer van 2001 aan op een briefje dat was opgehangen bij de stukgeslagen Windkabine (2001) van Roman Signer. Vandalen waren het kunstwerk enkele dagen eerder met een moker te lijf gegaan. De vernieling langs de kunstroute stond niet op zichzelf: eerder dat jaar brandde de Field Library (2001) van Henrik Håkansson door brandstichting volledig af, en in de loop der tijd zouden ook Diego Rivera in de Sovjet Unie (1998) van Jan van de Pavert, Sactuarium (2001) van Herman de Vries en Shipwreck (2001) van Mark Dion meerdere malen ernstig worden beschadigd door grof geweld. Het smeedijzeren hek van het Sanctuarium - een stukje grond omsloten door een met rozenstruiken begroeide aarden wal – leek zelfs uit zijn sponningen te zijn gelicht met groot materieel. Geen halve maatregelen.

Hoe kon het zover komen dat deze ‘niet-kunstminnende Zeewoldenaren’ de kunstwerken in hun dorp zo toetakelden? Deel van het antwoord ligt in het jaar 1984. In dat jaar besloot de religieus-socialistische Arbeidersvereniging Der Woodbrookers een vormingscentrum te bouwen in de bossen nabij Zeewolde. De Arbeidersvereniging, die zich richtte op de morele en religieuze verheffing van de arbeidersklasse, zag in de kunst een belangrijk middel tot volksopvoeding. Zij nam zich dan ook voor om het vormingscentrum, waar allerhande cursussen konden worden gevolgd, middels een kunstroute aan het dorpscentrum van Zeewolde te verbinden. Het vormingscentrum zou er nooit komen, maar een zeven kilometer lange kunstroute met tientallen kunstwerken, dwars door Zeewolde en omgeving, kwam er dankzij het enthousiasme van de gemeente Zeewolde wel.

Foto: Jordi Huisman, Museum De Paviljoens

Pas zo’n tien jaar later werd het eerste dragende kunstwerk opgeleverd: Sea Level (1996) van de Amerikaanse meesterminimalist Richard Serra. Het werk, dat bestaat uit twee in elkaars verlengde geplaatste donkergrijze muren die het speciaal aangelegde park diagonaal doorsnijden, verwijst naar het niveau waarop het zeewater zou staan in Zeewolde als de dijken er niet waren geweest. Sea Level werd bejubeld door kunstkenners om zijn krachtige eenvoud. De meeste Zeewoldenaren waren aanzienlijk minder enthousiast. Het 200 meter lange, bijzonder kostbare kunstwerk stond al snel bekend als ‘de muur van Serra’.

De artistieke leiding van de kunstroute trekt zich van de kritiek van de bewoners ondertussen weinig aan. Gesterkt door de positieve reacties vanuit de gevestigde kunstwereld gaan zij door op de ingeslagen weg. De kunstroute van weleer wordt binnen een paar jaar omgevormd tot een internationaal centrum voor landschapskunst en openluchtsculptuur. De volksopvoedingsidealen uit de jaren tachtig verdwijnen naar de achtergrond en maken plaats voor een nieuw streven. De Verbeelding, zoals de leiding het project inmiddels gedoopt heeft, moet Flevoland op de kaart zetten en het dorp Zeewolde en zijn bewoners van identiteit voorzien.

Al snel weet De Verbeelding een imposante rij kunstenaars aan zich te binden, waaronder namen als Lawrence Weiner, Roman Signer, Atelier van Lieshout en Natalie Jeremijenko. Op de inbreng van plaatselijke kunstenaars wordt in de nieuwe opzet geen prijs meer gesteld. Dat past niet bij de internationale ambities. Moeilijke kunst wordt niet geschuwd. Veel projecten langs traject De Verbeelding zijn conceptueel van aard, en moeten vooral zintuiglijk beleefd worden. Ofwel: er worden géén toelichtende teksten bij de kunstwerken geplaatst. De bezoekers worden in plaats daarvan aangemoedigd de kunstwerken aan te raken of in werking te stellen.

Foto: Jordi Huisman, Museum De Paviljoens

De benadering van De Verbeelding leidt in Zeewolde tot onbegrip. Als beeldend kunstenaar Lawrence Weiner in 2001 letters op de berkenbomen langs de dijk bevestigt die samen de woorden 'On Top Of Above The Water Boven Op Boven het Water' vormen, zoeken de bewoners zich een ongeluk naar die letters. Degenen die ze wel weten te traceren voelen zich bekocht: is dit nu kunst? Een geluidssculptuur in de bossen jaagt volgens de lokale kranten nietsvermoedende voorbijgangers de stuipen op het lijf. De verwarring is inmiddels compleet, zo blijkt ook uit het boekje Ik ga op reis en neem mee (2002), waar Hans den Hartog-Jager gekscherend vertelt hoe hij in het bos van Zeewolde minutenlang vruchteloos naar een vogelhuisje staart omdat hij denkt dat het een kunstwerk is. Helaas bleek het huisje precies dat. Een vogelhuisje.

De politieke druk op De Verbeelding neemt vanaf 2001 toe. Het ultimatum is simpel: er moet iets begrijpelijks, toegankelijks of op zijn minst tastbaars gerealiseerd worden, of de geldkraan gaat dicht. De artistieke leiding blijkt echter onvermurwbaar: de inhoud van een museum wordt niet door de plaatselijke politiek bepaald, zo meent zij. De stemming wordt ronduit grimmig wanneer De Verbeelding de gemeente Zeewolde verwijt nauwelijks actie te ondernemen tegen het aanhoudende vandalisme. De beschuldigingen vliegen over en weer. Raadsleden voelen zich onheus bejegend en zijn de elitaire praatjes van De Verbeelding helemaal zat. Het kunstcentrum voelt zich op zijn beurt onbegrepen en beperkt in de artistieke vrijheid. Uiteindelijk valt in 2004, na jaren van strijd, het doek definitief: alle financiering wordt stopgezet en De Verbeelding moet zijn activiteiten staken.

Problematisch publiek of onbegrijpelijke kunst? Kunst in de openbare ruimte vereist interactie met het publiek, zeker wanneer die kunst ingrijpt in de dagelijkse leefomgeving van mensen. Het was dus niet zozeer de ‘moeilijke kunst’ die De Verbeelding noodlottig werd, als wel het gebrek aan communicatie met het lokale publiek. Het ambitieuze kunsttraject raakte daardoor al snel vervreemd van zijn omgeving. De negatieve beeldvorming die volgde werd vervolgens dankbaar aangegrepen door lokale politici die kunst vooral als geldverslindende hobby zagen. Dat een aantal Zeewoldenaren zich vervolgens genoodzaakt zag het heft in eigen handen te nemen, is tekenend voor de algehele onmacht die op het laatst rondom De Verbeelding heerste.

In de bossen van Zeewolde ligt ondertussen nog altijd het halfvergane Shipwreck van Mark Dion. De natuur heeft bijna volledig bezit genomen van het houten schip, precies zoals de kunstenaar het altijd wilde. Het is, net als De Verbeelding, onderdeel geworden van de geschiedenis van Zeewolde.

-

Demelza van der Maas doet promotieonderzoek naar erfgoed en identiteit in de IJsselmeerpolder.

Mail

We willen je iets vertellen. Hard//hoofd is al bijna tien jaar een vrijhaven voor jonge en experimentele kunst, journalistiek en literatuur. Een walhalla voor hemelbestormers en constructieve twijfelaars, een speeltuin voor talentvolle dromers en ontheemde jonge honden. Elke dag verschijnen op onze site eigenzinnige artikelen, verhalen, poëzie, kunst, fotografie en illustraties van onze jonge makers. Én onze site is helemaal gratis.

Hoe graag we ook zouden willen; zonder jou kunnen we dit niet blijven doen. We hebben namelijk te weinig inkomsten om dit vol te houden. Met jouw hulp kunnen we de journalistiek, kunst en literatuur van de toekomst mogelijk blijven maken, en zelfs versterken.

Als je ons steunt, dan maken wij jou meteen kunstverzamelaar door je speciaal geselecteerde kunstwerken toe te sturen. Verzamel kunst en help je favoriete tijdschrift het volgende decennium door. We zullen je eeuwig dankbaar zijn. Draag Hard//hoofd een warm hart toe.

Word kunstverzamelaar
het laatste
10 jaar HH

10 jaar HH

Hard//hoofd is een vrije ruimte voor verbeelding en verhalen. Een niet-commercieel platform waar talent online en offline de ruimte krijgt om te experimenteren en zich te ontwikkelen. Het bestaan van zo’n plek is niet vanzelfsprekend. Sluit je daarom bij ons aan. We zijn bewust gratis toegankelijk en advertentievrij. Wij geloven dat nieuwe makers vooral een... Lees meer

Tip: Kijk slechte televisie

Kijk slechte televisie

'Ik heb afleveringen van The Real Housewives waar Shakespeares beste stukken niet aan kunnen tippen.' Lees meer

 Kamikazeplastics

Kamikazeplastics

Immuuncellen die de minuscule deeltjes onschadelijk proberen te maken, bekopen dat vervolgens met hun eigen leven. Lees meer

Alles vijf sterren: DEZE SERIE IS GEWOON ZO GOED

Het voert te ver om het hele verhaal uit te leggen

Deze week worden we blij van stekjes, een queer Lees meer

Over wulken en burgemeesters 2

Over wulken en burgemeesters

'Een huis is een constructie, maar een huis is ook een gevoel dat gedeeld wordt. Er blijven sporen achter wanneer bewoners sterven. Een huis verandert terwijl het blijft staan.' Lees meer

We laten ons niet sussen 1

We laten ons niet sussen

Twee weken geleden onthaalden politici en de media 2500 protesterende boeren met open armen op het Malieveld. De 35.000 klimaatstakers en de bezorgde burgers van Extinction Rebellion konden rekenen op een stuk minder steun. Wat is er nodig om de urgentie van de klimaatcrisis echt te laten voelen?, vraagt Jarmo Berkhout zich af. De legers... Lees meer

Tip: Leer een ambacht

Leer een ambacht

Nora van Arkel ging spontaan een dag in de leer bij een Berlijnse Meisterbacker. Daar leerde ze minder te denken en meer te doen. Een tip om eens te vragen of iemand je een ambacht wil leren. Lees meer

 Staakt-het-boeren

Staakt-het-boeren

Duizenden boeren toogden naar het Malieveld met hooivork en tractor. Lees meer

Column: September Blues

September Blues

De maand september is weer voorbij en dat betekent voor Trudy afscheid nemen en opnieuw beginnen. Van haar zomerhuisje op het platteland keert ze terug naar het leven in de stad. Lees meer

Filmtrialoog: Manta Ray

Manta Ray

Redacteuren Eva van den Boogaard, Mat Hoogenboom en Oscar Spaans bezochten de bioscoop om het speelfilmdebuut van de Thaise regisseur Phuttiphong Aroonpheng te zien. Het werd een magische ervaring: Manta Ray bleek een even eenvoudige als betoverende vertelling over een voor dood achtergelaten man die door een visser uit de mangrove wordt gered. Mat: Wat... Lees meer

Hard//talk: Bij gelijke geschiktheid tellen kwaliteit en capaciteit net zo goed

Bij gelijke geschiktheid tellen kwaliteit en capaciteit net zo goed

De wereld staat in brand en dat mag niet onbeschreven blijven. In tegenstelling tot Ella Kuijpers ziet Gatool Katawazi er wél het belang van in om voorkeur te geven aan de sollicitant die de diversiteit binnen een organisatie versterkt. Afgelopen zomer schreef Ella Kuijpers een Hard//talk waarin zij pleit tegen positieve discriminatie in sollicitatieprocedures. Juist... Lees meer

Inclusiviteit

Echte inclusiviteit is nog ver weg

Het debat over diversiteit en inclusiviteit in de culturele sector gaat niet ver genoeg. Lees meer

Tip: Geef het voordeel van de twijfel

Geef het voordeel van de twijfel

Redacteur Else Boer schippert tussen cynisme en naïviteit. 'Om naïviteit te vermijden, besloot ik dat cynisme een adequate reactie op de wereld was. Maar het continu bevragen van mensen en hun beweegredenen is vermoeiend.' Lees meer

Alles vijf sterren: 14

Geen douche, geen geloof, geen adem

Deze week worden we blij van een zeiltripje naar het Markermeer, een serie over verkeerd geplaatste bewijslast, en een dansvoorstelling van Arnhemse meisjes. Lees meer

Hard//talk: Greta Thunbergs requiem voor een droom

Greta Thunbergs requiem voor een droom

Thunberg deinst er niet voor terug een onderdeel te worden van haar eigen verhaal. Lees meer

Automatische concepten 26

Over de column (niets dan goeds?)

Iduna schrijft al jaren columns voor Hard//hoofd en vraagt zich af: hoe komt het toch dat ze ergens alsnog verwarde gevoelens heeft bij het fenomeen 'column'? Een overpeinzing die terugvoert naar Iduna's jaren op de universiteit en de twijfel over de plek die ze in mag nemen in de wereld. Lees meer

Het verlies van succes 2

Het verlies van succes

In een tijd waarin het steeds noodzakelijker lijkt te worden om prestaties te etaleren, denkt Mare Groen na over het systeem achter onze opvattingen aangaande succes dan wel mislukking. Ik lig nog steeds op bed en ben de hele dag niet buiten geweest. Het is 20.00 uur. Ik heb afgesproken om naar de film te... Lees meer

Tip: Durf hardop te dromen

Durf hardop te dromen

Rose Doolan vertrok jaren geleden naar San Francisco, met wilde plannen en weinig budget. Lees meer

 De blinddoek komt af

De blinddoek komt af

Vrouwe Justitia heeft haar blinddoek afgenomen. Lees meer

Column: Mammie

Mammie

'Arme mammie, sorry mammie!', hoort Trudy in de wachtkamer van het ziekenhuis. De irritatie die dit oproept komt vanuit een nooit gedichte kloof in het verleden. En dat heeft alles met het woord 'mammie' te maken. Lees meer

De geruchten zijn waar. Lees Hard//hoofd nu ook op papier!

Bestel op tijd je eigen exemplaar van de eerste editie, met als thema: ‘Ik’. We hebben drie covers ontworpen. Kies je favoriet.

Bestellen