Asset 14

Bel Gillian

Meisjes en kunstenaars houden van verkleden, maar weinigen gaan daarin zo ver als Gillian Wearing: "Pas als je beter kijkt, zie je de ovalen gaten rond de ogen die verraden dat je naar een masker kijkt."

Als kind was ik (zoals vele andere kinderen, en meisjes in het bijzonder) geobsedeerd door verkleden. Mijn lievelings was een mini-flamencojurk. Wanneer ik die droeg (en dat was heel, heel vaak) waande ik me de pop die bij mijn oma op de kast stond: een soort van Spaanse Barbie met veel zwart kant en weelderige rokken. Hoe ouder ik werd, hoe bewuster ik het verkleden gebruikte om mezelf te transformeren, om een andere identiteit aan te nemen. Ik oefende alvast met volwassen zijn, of nee, specifiek met vrouw zijn. Op het moment dat dat vrouw-zijn voor het echie werd, in de laagste klassen van de middelbare school, stopte ik met verkleden en begon ik met veranderen.

Cindy Sherman wist niet helemaal waar ze moest stoppen. Toen de nu wereldberoemde kunstenares als jonge studente schilderen inruilde voor fotografie, leverde ze direct foto's af die in het verlengde lagen van de hobby die ze al sinds haar jeugd had gehad: verkleden. Voor Sherman, doorgaans een bescheiden, weinig opvallende vrouw, was het verkleden een manier zich te laten gelden. Het verhaal gaat dat Sherman eens verkleed als comédienne Lucille Ball naast haar vrienden op de bank plofte, zonder een woord vuil te maken aan het hoe en waarom van haar outfit. Later zou ze regelmatig op feestjes op komen dagen als verpleegster, of als zwangere vrouw. Op haar werk bij een galerie verscheen ze weleens verkleed als een secretaresse uit de fifties. Maar acteren deed ze niet. Shermans persona was altijd louter fysiek, opgeroepen met kleding en make-up.

Ingemetseld in siliconen

Dat was midden jaren zeventig. Enkele jaren daarna zou Sherman doorbreken met de fotoserie Untitled Film Stills - de overtreffende trap van een verkleedpartijtje - en tot op de dag van vandaag roept ze met haar zelfportretten vragen op over identiteit, de vrouwelijke identiteit in het bijzonder. De eerste keer dat ik de serie Album zie, van Shermans tien jaar jongere collega Gillian Wearing, denk ik er het gedachtegoed van Sherman in te herkennen. Voor Album fotografeerde Wearing zichzelf in de gedaante van familieleden. Niet verkleed, zoals Sherman, maar ingemetseld in een siliconen masker. Het resultaat is bepaald unheimisch. In eerste instantie zie je niet meer dan een gezicht, een gezicht dat net niet helemaal klopt. Pas als je beter kijkt, zie je de ovalen gaten rond de ogen die verraden dat je naar een masker kijkt. Een parallel tussen Shermans zelfportretten en Wearings Album lijkt voor de hand te liggen maar is slechts schijn. Wie Album wil analyseren, doet er goed aan naar de rest van Wearings intrigerende oeuvre te kijken. De sleutel is daarbij een uitspraak van Wearing zelf, uit 2010: "I never set out saying my work will be about identity. I am interested in people."

Illustratie: Mirjam Dijkema

In Wearings fotoserie Signs That Say What You Want Them To Say And Not Signs That Say What Someone Else Wants You To Say, haar doorbraakwerk, tonen willekeurige, doorgaans anonieme, voorbijgangers wat er onder de oppervlakte allemaal kan broeien. Doodnormale Britten - een young executive, een hippie, een scholiere, een politieagent, een jonge homo - houden borden omhoog met daarop geschreven wat hen bezighoudt, van 'I hate this world!' tot 'We are the hardcore'. Onthullen, dát is het sleutelwoord uit Wearings oeuvre, vaak in combinatie met verhullen. Na Signs... maakte Wearing in 1994 het videowerk Confess All On Video. Don't Worry, You Will Be In Disguise. Intrigued? Call Gillian, waarvan de titel de inhoud al verraadt. Opnieuw worden random Britten aangespoord hun geheimen op te biechten, vermomd door middel van maskers, pruiken, vervormende tape of een huidskleurige panty. Hun bekentenissen zijn schokkend, fascinerend, vertederend, verdrietig. Ze doen een heel universum aan geheimen vermoeden, dat verder strekt dan deze specifieke bekentenissen. Hoeveel aberraties, gêne en schuldgevoel gaat er wel niet om in de wereld, verstopt achter poker faces? In Confess... neemt het snijpunt tussen verhullen (anonimiteit gewaarborgd door middel van gruwelijk aandoende maskers) en onthullen (de genante bekentenissen) bijna groteske vorm aan.

Gedichten op een T-shirt

Na mijn verkleedfase kwam de ernst van de middelbare school. De eerste twee jaar van het lyceum doorliep ik relatief anoniem, daarna drong de behoefte om mezelf te uiten zich weer op. Zo stil als ik in de klas was, zo schreeuwerig werd mijn kleding. Nu wilde ik me niet als een ander voordoen, ik wilde juist heel erg mezelf zijn. Ik wilde alles wat binnen in me zat aan de buitenkant laten zien en daarin ging ik zelfs zo ver dat ik bijvoorbeeld zelf geschreven gedichten met merkstift op een wit T-shirt zette. Het was eerlijkheid op het pijnlijke af.

Test shot van het masker en 'Self Portrait at 17 Years Old, 2003'. Beelden via een making of bij The Guardian.

Naast de spanning tussen onthullen en verhullen zit er een andere constante in Wearings werk, namelijk de vraag: Hoe verhoud ik me tot de ander? Uit alles wat ze maakt, blijkt haar behoefte om te weten met wie zij een samenleving, een cultuur deelt. Want de mensen die ze opvoert in Signs... en Confess... mogen dan willekeurig lijken, ze hebben wel degelijk een gemene deler: ze zijn allen Brits. Wat, vraagt Wearing zich af, is het geheel waarvan ik deel uit maak? Dat geheel kan Engeland zijn. Maar het kan ook, zoals in het geval van Album, het gezin zijn waarin je geboren bent. Hoe verhoudt Wearing zich tot haar broer, haar oma, haar moeder? Ze nam bijvoorbeeld een foto van haar vader als jonge man, van vóór zij zelf geboren was, en verplaatste zichzelf naar de foto, niet symbolisch maar letterlijk, door de foto te reconstrueren met zichzelf als middelpunt. Alsof ze hoopte om op die manier een waarheid te ontdekken die ze eerder niet kende. Wie zijn eigenlijk die mensen die Wearing al haar hele leven kent? Wat gaat er schuil achter die formele portretfoto's uit de familiealbums die ze als kind al doorbladerde? Op dezelfde manier zou ze later een serie maken waarin ze zelfportretten van beroemde kunstenaars imiteert. Ditmaal vraagt ze zich af: Hoe verhoud ik me als kunstenaar tot andere kunstenaars?

Wearing geeft de grijze massa een smoel

Cindy Sherman zit niet tussen de kunstenaars die Wearing in deze serie kopieert. Ik vraag me af of Wearing eigenlijk verwantschap voelt met Sherman. Beide kunstenaars raken aan het thema identiteit: Sherman expliciet, als onderwerp; Wearing subtieler, als middel. Wearing geeft de grijze massa een smoel om antwoord te krijgen op een vraag: Wie zijn al die mensen die samen een volk vormen? En nu haar werk steeds persoonlijker wordt, voegt ze daar een vraag aan toe: Wat is mijn rol in dat geheel? Ergens tussen het verkleden-om-te-verstoppen van Sherman en de zucht naar waarheid van Wearing zit mijn jeugd verstopt, al herken ik me meer in het quasi-narcisme van Sherman dan in de empathie van Wearing. Ik vraag me af of het verkleden niet hopeloos achterhaald is nu het internet een veel effectievere manier biedt om een andere identiteit aan te nemen. Ik vraag me af hoe ik mijn puberteit had beleefd als ik geen merkstift nodig had gehad om mijn diepste gevoelens wereldkundig te maken, maar Facebook.

-

Basje Boer (1980) studeerde fotografie aan de Gerrit Rietveld Academie. Haar debuut Kiestoon, een bundel korte verhalen, verscheen in 2006 bij De Arbeiderspers. Sindsdien schrijft ze fictie en non-fictie voor een veelheid aan tijdschriften. Ze runt ook een Kino Korner. Eerder schreef ze voor hard//hoofd over Caravaggio en Charlie Kaufmans film Adaptation.

Mail

We willen je iets vertellen. Hard//hoofd is al bijna tien jaar een vrijhaven voor jonge en experimentele kunst, journalistiek en literatuur. Een walhalla voor hemelbestormers en constructieve twijfelaars, een speeltuin voor talentvolle dromers en ontheemde jonge honden. Elke dag verschijnen op onze site eigenzinnige artikelen, verhalen, poëzie, kunst, fotografie en illustraties van onze jonge makers. Én onze site is helemaal gratis.

Hoe graag we ook zouden willen; zonder jou kunnen we dit niet blijven doen. We hebben namelijk te weinig inkomsten om dit vol te houden. Met jouw hulp kunnen we de journalistiek, kunst en literatuur van de toekomst mogelijk blijven maken, en zelfs versterken.

Als je ons steunt, dan maken wij jou meteen kunstverzamelaar door je speciaal geselecteerde kunstwerken toe te sturen. Verzamel kunst en help je favoriete tijdschrift het volgende decennium door. We zullen je eeuwig dankbaar zijn. Draag Hard//hoofd een warm hart toe.

Word kunstverzamelaar
het laatste
10 jaar HH

10 jaar HH

Hard//hoofd is een vrije ruimte voor verbeelding en verhalen. Een niet-commercieel platform waar talent online en offline de ruimte krijgt om te experimenteren en zich te ontwikkelen. Het bestaan van zo’n plek is niet vanzelfsprekend. Sluit je daarom bij ons aan. We zijn bewust gratis toegankelijk en advertentievrij. Wij geloven dat nieuwe makers vooral een... Lees meer

Tip: Kijk slechte televisie

Kijk slechte televisie

'Ik heb afleveringen van The Real Housewives waar Shakespeares beste stukken niet aan kunnen tippen.' Lees meer

 Kamikazeplastics

Kamikazeplastics

Immuuncellen die de minuscule deeltjes onschadelijk proberen te maken, bekopen dat vervolgens met hun eigen leven. Lees meer

Alles vijf sterren: DEZE SERIE IS GEWOON ZO GOED

Het voert te ver om het hele verhaal uit te leggen

Deze week worden we blij van stekjes, een queer Lees meer

Over wulken en burgemeesters 2

Over wulken en burgemeesters

'Een huis is een constructie, maar een huis is ook een gevoel dat gedeeld wordt. Er blijven sporen achter wanneer bewoners sterven. Een huis verandert terwijl het blijft staan.' Lees meer

We laten ons niet sussen 1

We laten ons niet sussen

Twee weken geleden onthaalden politici en de media 2500 protesterende boeren met open armen op het Malieveld. De 35.000 klimaatstakers en de bezorgde burgers van Extinction Rebellion konden rekenen op een stuk minder steun. Wat is er nodig om de urgentie van de klimaatcrisis echt te laten voelen?, vraagt Jarmo Berkhout zich af. De legers... Lees meer

Tip: Leer een ambacht

Leer een ambacht

Nora van Arkel ging spontaan een dag in de leer bij een Berlijnse Meisterbacker. Daar leerde ze minder te denken en meer te doen. Een tip om eens te vragen of iemand je een ambacht wil leren. Lees meer

 Staakt-het-boeren

Staakt-het-boeren

Duizenden boeren toogden naar het Malieveld met hooivork en tractor. Lees meer

Column: September Blues

September Blues

De maand september is weer voorbij en dat betekent voor Trudy afscheid nemen en opnieuw beginnen. Van haar zomerhuisje op het platteland keert ze terug naar het leven in de stad. Lees meer

Filmtrialoog: Manta Ray

Manta Ray

Redacteuren Eva van den Boogaard, Mat Hoogenboom en Oscar Spaans bezochten de bioscoop om het speelfilmdebuut van de Thaise regisseur Phuttiphong Aroonpheng te zien. Het werd een magische ervaring: Manta Ray bleek een even eenvoudige als betoverende vertelling over een voor dood achtergelaten man die door een visser uit de mangrove wordt gered. Mat: Wat... Lees meer

Hard//talk: Bij gelijke geschiktheid tellen kwaliteit en capaciteit net zo goed

Bij gelijke geschiktheid tellen kwaliteit en capaciteit net zo goed

De wereld staat in brand en dat mag niet onbeschreven blijven. In tegenstelling tot Ella Kuijpers ziet Gatool Katawazi er wél het belang van in om voorkeur te geven aan de sollicitant die de diversiteit binnen een organisatie versterkt. Afgelopen zomer schreef Ella Kuijpers een Hard//talk waarin zij pleit tegen positieve discriminatie in sollicitatieprocedures. Juist... Lees meer

Inclusiviteit

Echte inclusiviteit is nog ver weg

Het debat over diversiteit en inclusiviteit in de culturele sector gaat niet ver genoeg. Lees meer

Tip: Geef het voordeel van de twijfel

Geef het voordeel van de twijfel

Redacteur Else Boer schippert tussen cynisme en naïviteit. 'Om naïviteit te vermijden, besloot ik dat cynisme een adequate reactie op de wereld was. Maar het continu bevragen van mensen en hun beweegredenen is vermoeiend.' Lees meer

Alles vijf sterren: 14

Geen douche, geen geloof, geen adem

Deze week worden we blij van een zeiltripje naar het Markermeer, een serie over verkeerd geplaatste bewijslast, en een dansvoorstelling van Arnhemse meisjes. Lees meer

Hard//talk: Greta Thunbergs requiem voor een droom

Greta Thunbergs requiem voor een droom

Thunberg deinst er niet voor terug een onderdeel te worden van haar eigen verhaal. Lees meer

Automatische concepten 26

Over de column (niets dan goeds?)

Iduna schrijft al jaren columns voor Hard//hoofd en vraagt zich af: hoe komt het toch dat ze ergens alsnog verwarde gevoelens heeft bij het fenomeen 'column'? Een overpeinzing die terugvoert naar Iduna's jaren op de universiteit en de twijfel over de plek die ze in mag nemen in de wereld. Lees meer

Het verlies van succes 2

Het verlies van succes

In een tijd waarin het steeds noodzakelijker lijkt te worden om prestaties te etaleren, denkt Mare Groen na over het systeem achter onze opvattingen aangaande succes dan wel mislukking. Ik lig nog steeds op bed en ben de hele dag niet buiten geweest. Het is 20.00 uur. Ik heb afgesproken om naar de film te... Lees meer

Tip: Durf hardop te dromen

Durf hardop te dromen

Rose Doolan vertrok jaren geleden naar San Francisco, met wilde plannen en weinig budget. Lees meer

 De blinddoek komt af

De blinddoek komt af

Vrouwe Justitia heeft haar blinddoek afgenomen. Lees meer

Column: Mammie

Mammie

'Arme mammie, sorry mammie!', hoort Trudy in de wachtkamer van het ziekenhuis. De irritatie die dit oproept komt vanuit een nooit gedichte kloof in het verleden. En dat heeft alles met het woord 'mammie' te maken. Lees meer

De geruchten zijn waar. Lees Hard//hoofd nu ook op papier!

Bestel op tijd je eigen exemplaar van de eerste editie, met als thema: ‘Ik’. We hebben drie covers ontworpen. Kies je favoriet.

Bestellen