Asset 14

A room for Joost de Vries

Thijs Kleinpaste las Vechtmemoires, een essayboek van Joost de Vries, en zet zijn gedachten op een rij: ontwapenende anti-ironie die het soms aan echte woede lijkt te ontbreken.

De vraag hoe Vechtmemoires, het derde boek van Joost de Vries, gelezen moet worden heeft geen eenvoudig antwoord. Vechtmemoires zoekt het antwoord op de vraag hoe je in de eenentwintigste eeuw kunt (moet) leven. In zijn recensie in NRC Handelsblad schreef recensent Arnold Heumakers dat De Vries op een ironische manier de ironie terug in zijn hok probeert te dringen. De Vries zelf leek echter, een dag later in De Volkskrant, zonder spoor ironie te betogen: "Ik vind het nobel als mensen duidelijk uitspreken wat ze goed vinden en wat ze slecht vinden. […] Ik ben op zoek gegaan naar waarden. Wat vind ik belangrijk?"

Bij het verschijnen van zijn vorige boek, De Republiek, lazen enkele recensenten verwijzingen en literaire knipogen die De Vries niet maakte. Misschien is Heumakers hetzelfde overkomen. Hij ziet ironie waar die niet is. Bovendien: is het onredelijk om een boek dat probeert af te rekenen met ironie volstrekt niet-ironisch te benaderen?

Op zoek naar het antwoord op de vraag hoe je een man moet zijn in een ironische, feministische wereld schrijft Joost de Vries in Vechtmemoires over collega-schrijvers, over TV-series, boeken, zijn grootvader en reizen die hij maakte, naar Las Vegas en het slagveld van Waterloo. Waar nodig wordt de werkelijkheid gestileerd om de noodzakelijke klap harder uit te kunnen delen.

Vechtmemoires is een poging de allesdoordringende ironie van het heden achter te laten, om ‘dóór de ironie heen’ te breken. De Vries ziet in het heden een cultuur die topzwaar is geworden van ironisch zelfbewustzijn, en daardoor niet meer in staat is waarden te laten zien. De aansporing af te rekenen met ironie vormde ook de kern van De Republiek, zijn tweede roman. Sleutelscène daarin is het moment waarop de hoofdpersoon, een jonge academicus in de Hitler-studies die onderzoek doet naar Hitler in populaire cultuur, in de kelder van een antiquair in Wenen een serieus bedoeld hakenkruis tegenkomt. Het vormt een keerpunt: hoe ironisch hij zelf ook is, de echte wereld is dat meestal niet.

De Vries betoogt dat het de taak is van de literatuur om het leven te tonen, bij voorkeur op een manier die lezers handvatten geeft om hun eigen leven mee aan te kunnen. Ironie is dan uitgesloten: "Als je iets wilt bouwen, kan ironie nooit je materiaal zijn".

Het boek laveert tussen cultuurkritiek en de zoektocht naar de vraag wat het betekent een man te zijn. Die twee raken elkaar — de cultuur is rijp van ironie, feminisme, postmodernisme, en die toestand compliceert de vraag hoe te leven (als man). Dus is De Vries op zoek naar ‘regels’. Naar een manier van leven zonder jezelf steeds ironisch "tussen haakjes te plaatsen".

In een essay over zijn opa beschrijft De Vries een man die regels had. Geen overhemden met borstzakjes; als je moet vechten sla dan eerst: "Hij had regels voor zichzelf, zoals elke volwassen man regels voor zichzelf hoort te hebben." Regels hebben hun eigen logica. Die logica is vaak verborgen — misschien kunnen we haar niet eens begrijpen — maar dat maakt de logica zelf nog niet minder rechtvaardig. Zijn opa wordt gespiegeld in de viriele literatuur van Norman Mailer, Philip Roth en John Updike. Mannen die boeken schreven over wat het betekent een man te zijn.

Vergelijk hen, zegt De Vries, eens met de impotente karakters uit de romans van Maartje Wortel, Daan Heerma van Voss, Jamal Ouarachi, Niña Weijers en Robbert Welagen. Ze willen niets, doen niets, ze zijn zich volkomen van zichzelf bewust, maar leven niet echt. Ze maken niets mee, en als lezer blijf je "eenzaam" achter, omdat je niets van ze zult leren. De Vries constateert zijn eigen generatie vilein met een schrijver als James Salter (schrijver, straaljagerpiloot), in wiens romans de helden ('unapologetically') misschien ten onder gaan, maar hun bestaan tenminste zelfbewust en volgens hun regels vormgeven. Als mannen, echte mannen. Schrijvers van vroeger leerden je over de wereld, maar met de schrijvers van nu "ga je niets meemaken van sociale verschuivingen, ze zullen je geen wijsheid geven over liefde en relaties, ze zullen niets zeggen over maatschappelijke evoluties." (De mogelijkheid dat ook die romans, juist door al die impotente figuren op te voeren, als spiegels voor het leven van nu, iets zeggen over de tijd, lijkt hij uit te sluiten).

Toch is Vechtmemoires geen ‘program’. De zoektocht naar regels is voor De Vries volstrekt egocentrisch. Het enige wat hij verlangt is 'A room for Joost de Vries'.

Illustratie: XF&M

Soms vroeg ik me af of we dezelfde wereld zien. Theodore Twombly (Joaquin Phoenix) uit de film Her (2013) is volgens De Vries de post-feministische, zachte man, volledig dienstbaar aan (en gedomineerd door) zijn computervriendin Samantha:

"Sowieso lijken alle mannen in de film zachtere figuren dan de vrouwen—het buurmeisje […] maakt het uit met haar vriend als die haar niet genoeg steunt. Hij trekt vervolgens naar een boeddhistisch klooster en legt een zwijggelofte af om zich een half jaar te bezinnen op zijn gedrag en liefdesleven. […] Als Her een verhevigde versie van de realiteit laat zien, dan is dat een realiteit waarin de man op de eerste plaats dienstbaar is aan het geluk van de vrouw."

Ging Her meer over de keerzijde van het hedendaagse feminisme dan de onverzoenlijkheid van ‘echt’ leven en kunstmatige intelligentie? De vriend van het buurmeisje die het klooster in trekt — is dat een ultiem bewijs van de onderdanigheid van de vriendjes vis-à-vis hun partners? Ik zag hem zelf vooral als zelfingenomen zak die zelfs na volkomen terecht gedumpt te zijn met een veel te dramatisch gebaar nog steeds probeert de relatie om hem te laten draaien. Kijk mijn toewijding, ik praat een half jaar niet! Wat een grootse manier om mijn berouw uit te drukken!

Maar dat is niet het punt: de mannen zijn zo meelijwekkend, volgens De Vries, omdat het feminisme hun herkenbare, overzichtelijke rol heeft ontfutseld. Hun seksloosheid (in film, literatuur, in populaire TV-series) is er het belangrijkste bewijs van.

Het feminisme heeft bovendien niet alleen mannen van hun rol beroofd. Ook vrouwen zijn onzekerder geworden. De Vries wisselt een essay over Oliver Cromwell en Anne Boleyn in de romans van Hillary Mantel af met een analyse van de TV-serie Girls. De vergelijking tussen Mantels Boleyn en Hannah Horvath (Lena Dunham) is pijnlijk en op geen enkele manier gelijkwaardig. Boleyn is nog harder dan militaire leider Oliver Cromwell, Horvath een meisje die niets anders kan dan met grote ogen toekijken als haar vriend Adam Sackler tijdens de daad op haar klimt, een monoloog afsteekt over hoe ze een elfjarig hoertje is, en vervolgens over haar heen spuit. Girls tegenover de vrouwen die eeuwen voor de uitvinding van het feminisme leefden, maar keiharde ‘players’ waren.

De vrouwen uit Girls zijn seksueel bevrijd door de generaties voor hen, maar weten volstrekt niet wat ze met die vrijheid moeten. Zowel mannen en vrouwen komen in hedendaagse series en romans niet tot dampende, Wolkersiaanse seks. De schuldige? "Noem het ironie, noem het angst, noem het postfeminisme". Het feminisme heeft het seksevraagstuk niet geneutraliseerd, zegt De Vries, maar de beide seksen wederzijds gesteriliseerd.

Als hij schrijft over waarden (en het verlies daarvan) lijkt het alsof Joost de Vries graag reactionair en conservatief wil zijn — nee, dat is nog te sterk: alsof hij graag zou zien dat zijn romantiseren van het verleden wat navolging kreeg, en die gevoelens ook graag wil ‘intellectualiseren’, maar graag zonder écht te beledigen. In een van de essays, in gesprek met een ‘hipsterneger’, zegt De Vries dat hij Nelson Mandela, had het aan hem gelegen, waarschijnlijk tegen de muur zou hebben gezet. Op de een of andere manier is die uitspraak uit de pen van De Vries die volstrekt onschuldig. Zijn agressie is gedoseerd en elegant, ad rem, waardoor het nooit bedreigend wordt. Het ontbreekt aan echte woede, het komt een beetje koddig over; het is allemaal wat nuffige recalcitrantie.

Want de beelden die hij oproept om naar terug te verlangen zijn niets meer dan dat — beelden, historische fantasieën. De geschiedenis die hij wellicht zelf had mee willen maken komt tot hem in boeken en TV-series. Het is niet echt, en dat maakt alles wat hij schrijft ongevaarlijk en acceptabel. "Als ik dictator van Nederland zou zijn, zou ik dit groepje dan tegen de muur zetten?", is een onschuldige, haast gezellige mijmering die je benieuwd maakt naar het antwoord. Niet omdat je het hoopt, maar omdat je het wel een aardige gedachte vindt. Het is niet echt, het is verbeelding. Zelfs als hij over echt bestaande mensen schrijft lijkt hij ze nog te zien als personages, in plaats van als mensen van vlees en bloed. Het is dat egocentrisme dat opvalt.

De Vries is op zijn best als hij de tekortkomingen van ironie, Tiger Woods of collega-schrijvers blootlegt, en wanneer hij schrijft over de aantrekkingskracht van sterven in een nagespeelde veldslag. Het essay over zijn (zelfverkozen) dood op de koele aarde tijdens het naspelen van de Slag bij Waterloo is een van opsmuk vrij verslag over een diepgevoeld verlangen naar waardige heroïek, met ongeveinsde tevredenheid die De Vries overspoelt als hij zich op de afgesproken plek laat vallen, zich concentreert op zijn eigen sterven en liggend in het gras de zwaarte van de wereld voelt terwijl hij opgaat in herinneringen aan gelukkige zomers in Frankrijk. Vechtmemoires rekent af met ironie, en doet dat op een ontwapenende manier. Het is (broodnodig) dóór de ironie heen. Die ironie vervolgens inruilen voor dromerige fantasieën over heroïek in het verleden is echter geen verbetering.

-

DIENSTMEDEDELING: Deze zondag viert hard//hoofd zijn vijfde verjaardag. Kom ook naar HET PROCES!

Mail

Thijs Kleinpaste

XF&M zijn een illustratie duo uit Groningen. Vanuit hun studio/huis werken zij samen aan hun illustraties, laag voor laag, met pen en papier, wat potlood, verf, krijt, inkt, stiften…en misschien nog wat spuitbus…

We willen je iets vertellen. Hard//hoofd is al bijna tien jaar een vrijhaven voor jonge en experimentele kunst, journalistiek en literatuur. Een walhalla voor hemelbestormers en constructieve twijfelaars, een speeltuin voor talentvolle dromers en ontheemde jonge honden. Elke dag verschijnen op onze site eigenzinnige artikelen, verhalen, poëzie, kunst, fotografie en illustraties van onze jonge makers. Én onze site is helemaal gratis.

Hoe graag we ook zouden willen; zonder jou kunnen we dit niet blijven doen. We hebben namelijk te weinig inkomsten om dit vol te houden. Met jouw hulp kunnen we de journalistiek, kunst en literatuur van de toekomst mogelijk blijven maken, en zelfs versterken.

Als je ons steunt, dan maken wij jou meteen kunstverzamelaar door je speciaal geselecteerde kunstwerken toe te sturen. Verzamel kunst en help je favoriete tijdschrift het volgende decennium door. We zullen je eeuwig dankbaar zijn. Draag Hard//hoofd een warm hart toe.

Word kunstverzamelaar
het laatste
10 jaar HH

10 jaar HH

Hard//hoofd is een vrije ruimte voor verbeelding en verhalen. Een niet-commercieel platform waar talent online en offline de ruimte krijgt om te experimenteren en zich te ontwikkelen. Het bestaan van zo’n plek is niet vanzelfsprekend. Sluit je daarom bij ons aan. We zijn bewust gratis toegankelijk en advertentievrij. Wij geloven dat nieuwe makers vooral een... Lees meer

Tip: Kijk slechte televisie

Kijk slechte televisie

'Ik heb afleveringen van The Real Housewives waar Shakespeares beste stukken niet aan kunnen tippen.' Lees meer

 Kamikazeplastics

Kamikazeplastics

Immuuncellen die de minuscule deeltjes onschadelijk proberen te maken, bekopen dat vervolgens met hun eigen leven. Lees meer

Alles vijf sterren: DEZE SERIE IS GEWOON ZO GOED

Het voert te ver om het hele verhaal uit te leggen

Deze week worden we blij van stekjes, een queer Lees meer

Over wulken en burgemeesters 2

Over wulken en burgemeesters

'Een huis is een constructie, maar een huis is ook een gevoel dat gedeeld wordt. Er blijven sporen achter wanneer bewoners sterven. Een huis verandert terwijl het blijft staan.' Lees meer

We laten ons niet sussen 1

We laten ons niet sussen

Twee weken geleden onthaalden politici en de media 2500 protesterende boeren met open armen op het Malieveld. De 35.000 klimaatstakers en de bezorgde burgers van Extinction Rebellion konden rekenen op een stuk minder steun. Wat is er nodig om de urgentie van de klimaatcrisis echt te laten voelen?, vraagt Jarmo Berkhout zich af. De legers... Lees meer

Tip: Leer een ambacht

Leer een ambacht

Nora van Arkel ging spontaan een dag in de leer bij een Berlijnse Meisterbacker. Daar leerde ze minder te denken en meer te doen. Een tip om eens te vragen of iemand je een ambacht wil leren. Lees meer

 Staakt-het-boeren

Staakt-het-boeren

Duizenden boeren toogden naar het Malieveld met hooivork en tractor. Lees meer

Column: September Blues

September Blues

De maand september is weer voorbij en dat betekent voor Trudy afscheid nemen en opnieuw beginnen. Van haar zomerhuisje op het platteland keert ze terug naar het leven in de stad. Lees meer

Filmtrialoog: Manta Ray

Manta Ray

Redacteuren Eva van den Boogaard, Mat Hoogenboom en Oscar Spaans bezochten de bioscoop om het speelfilmdebuut van de Thaise regisseur Phuttiphong Aroonpheng te zien. Het werd een magische ervaring: Manta Ray bleek een even eenvoudige als betoverende vertelling over een voor dood achtergelaten man die door een visser uit de mangrove wordt gered. Mat: Wat... Lees meer

Hard//talk: Bij gelijke geschiktheid tellen kwaliteit en capaciteit net zo goed

Bij gelijke geschiktheid tellen kwaliteit en capaciteit net zo goed

De wereld staat in brand en dat mag niet onbeschreven blijven. In tegenstelling tot Ella Kuijpers ziet Gatool Katawazi er wél het belang van in om voorkeur te geven aan de sollicitant die de diversiteit binnen een organisatie versterkt. Afgelopen zomer schreef Ella Kuijpers een Hard//talk waarin zij pleit tegen positieve discriminatie in sollicitatieprocedures. Juist... Lees meer

Inclusiviteit

Echte inclusiviteit is nog ver weg

Het debat over diversiteit en inclusiviteit in de culturele sector gaat niet ver genoeg. Lees meer

Tip: Geef het voordeel van de twijfel

Geef het voordeel van de twijfel

Redacteur Else Boer schippert tussen cynisme en naïviteit. 'Om naïviteit te vermijden, besloot ik dat cynisme een adequate reactie op de wereld was. Maar het continu bevragen van mensen en hun beweegredenen is vermoeiend.' Lees meer

Alles vijf sterren: 14

Geen douche, geen geloof, geen adem

Deze week worden we blij van een zeiltripje naar het Markermeer, een serie over verkeerd geplaatste bewijslast, en een dansvoorstelling van Arnhemse meisjes. Lees meer

Hard//talk: Greta Thunbergs requiem voor een droom

Greta Thunbergs requiem voor een droom

Thunberg deinst er niet voor terug een onderdeel te worden van haar eigen verhaal. Lees meer

Automatische concepten 26

Over de column (niets dan goeds?)

Iduna schrijft al jaren columns voor Hard//hoofd en vraagt zich af: hoe komt het toch dat ze ergens alsnog verwarde gevoelens heeft bij het fenomeen 'column'? Een overpeinzing die terugvoert naar Iduna's jaren op de universiteit en de twijfel over de plek die ze in mag nemen in de wereld. Lees meer

Het verlies van succes 2

Het verlies van succes

In een tijd waarin het steeds noodzakelijker lijkt te worden om prestaties te etaleren, denkt Mare Groen na over het systeem achter onze opvattingen aangaande succes dan wel mislukking. Ik lig nog steeds op bed en ben de hele dag niet buiten geweest. Het is 20.00 uur. Ik heb afgesproken om naar de film te... Lees meer

Tip: Durf hardop te dromen

Durf hardop te dromen

Rose Doolan vertrok jaren geleden naar San Francisco, met wilde plannen en weinig budget. Lees meer

 De blinddoek komt af

De blinddoek komt af

Vrouwe Justitia heeft haar blinddoek afgenomen. Lees meer

Column: Mammie

Mammie

'Arme mammie, sorry mammie!', hoort Trudy in de wachtkamer van het ziekenhuis. De irritatie die dit oproept komt vanuit een nooit gedichte kloof in het verleden. En dat heeft alles met het woord 'mammie' te maken. Lees meer

De geruchten zijn waar. Lees Hard//hoofd nu ook op papier!

Bestel op tijd je eigen exemplaar van de eerste editie, met als thema: ‘Ik’. We hebben drie covers ontworpen. Kies je favoriet.

Bestellen