Twee documentairemakers op zoek naar de resten van ons koloniale verleden. "Alle Indonesiërs - jong, oud, man of vrouw, van welke klasse ook – willen blank zijn."" /> Twee documentairemakers op zoek naar de resten van ons koloniale verleden. "Alle Indonesiërs - jong, oud, man of vrouw, van welke klasse ook – willen blank zijn."" />
Asset 14

Resten van de kolonie II

In februari introduceerde Hard//hoofd het interdisciplinaire videoproject Empire van filmmakers Kel O’Neill en Eline Jongsma, waarin zij de sporen van het Nederlandse kolonialisme in vijf voormalige V.O.C.-handelscentra documenteren. Het eerste deel van Empire speelt zich af in Sri Lanka. Voor het tweede deel, waarvan hier een preview te zien is, reisden de filmmakers af naar Indonesië. Daar filmden ze Permadi, die met de “Niederlande Kampfgruppe” een Nederlandse divisie van de Waffen SS simuleert en Yaakov, die zich dankzij zijn Nederlands-joodse afkomst heeft bekeerd tot het in Indonesië niet erkende jodendom.

Hun verblijf in Sri Lanka was het startpunt van het Empire-project, vertelt Eline. Op zoek naar de laatste overblijfselen van Nederlands kolonialisme ontdekten ze de Burghers, een etnische minderheidsgroep die tot hun grote verbazing dezelfde genetische opmaak had als de Nederlands-Indiërs.
Eline: “Ik was overdonderd, ik had er geen idee van dat zij bestonden.”
Kel: “In sociologie heb je de termen ‘gemarkeerd’ en ‘ongemarkeerd’ om aan te geven of een fenomeen wel of niet uitvoerig is bestudeerd. Er is al veel geschreven over gemengd ras en koloniale nakomelingen, maar van de Burghers hadden wij nog nooit gehoord. Voor al onze verhalen zoeken we naar relatief ongemarkeerde onderwerpen, of dingen die op een nieuwe manier aan het voetlicht gebracht moeten worden.”

Bekijk de preview van deel II en het interview met Permadi

Opmerkelijk aan de personages in het Indonesië-segment is hun bewonderende kijk naar de voormalige kolonisator. Permadi en Yaakov verheerlijken Nederland en beschouwen de Westerse cultuur als superieur.
“Een belangrijke verklaring voor die verheerlijking is economische macht,” zegt Eline. “Maar wat mij opviel, en dat vond ik nogal verontrustend, is dat alle Indonesiërs die wij ontmoetten - jong, oud, man of vrouw, van welke klasse ook – ze willen allemaal blank zijn. Dat betekent niet per se dat ze Europees willen zijn, het gaat om huidskleur. Hoe witter je bent, hoe mooier je bent.”
Kel: “Een van de dingen die we met dit stuk willen laten zien is dat degenen die de Waffen SS nadoen tot op zekere hoogte Europa benijden, en dat is een direct gevolg van de Europese bezetting. Je hebt het in principe over een groep mensen die de ergste criminelen uit de geschiedenis van Europa verheerlijken, uitsluitend om het feit dat zij, de Nazi's, Europees zijn en daarom meer ‘geavanceerd’. Dat geloven ze omdat hun kolonisators ze dat eeuwenlang hebben bewezen met hun kracht. Het idee is dat ze wel meer geavanceerd moeten zijn, omdat ze een pistool hebben waarmee ze anderen gewas laten oogsten. Die mentaliteit ging niet zomaar weg toen de kolonisten vertrokken.”

Bekijk de journalistieke reportage over Yaakov
(geen onderdeel van de definitieve versie van het Empire project)



Yaakov en Permadi hebben allebei een beeld van Nederland dat ze proberen na te doen?

Kel: “Voor beide mannen is het een rollenspel en beiden zijn selectief in hun voorkomen.”
Eline: “En in de identiteit die ze zich aanmeten. Voor allebei is hun uniform iets dat verder gaat dan de synagoge of het trainingsveld. Het is iets waarmee ze leven en waar ze duidelijke ideeën over hebben.”
Kel: “Dat komt gedeeltelijk voort uit het ongemak dat ze ervaren met hun Indonesische identiteit.”

Is de manier waarop Yaakov en Permadi naar hun oude kolonisator kijken exemplarisch voor Indonesië, of zijn zij de uitzondering op de regel?
Kel: “Dat zie je vanzelf als je in Indonesië de televisie aanzet. Nederlandse afstammelingen runnen de entertainment industrie, omdat eenlichte huid hier aantrekkelijker wordt gevonden. Veel modellen, acteurs en zelfs grote regisseurs en schrijvers hebben Nederlands bloed. Een vriend zei tegen Eline: ‘Als je wat langer zou blijven had je een grote actrice kunnen zijn. Drie maanden en ze hadden je ontdekt.’”
Eline: “Maar aan de andere kant koestert men ook wrok tegen het Westen en tegen Nederlanders. Die twee kanten bestaan tegelijk. Dat zie je ook in het geval van Yaakov en Permadi.”
Kel: “Zijn Yaakov en Permadi representatief voor het land als geheel? Ja. Maar voor het hele land? Nee. Ze zijn representatief voor een enkel fenomeen dat ons opviel en dat wij hebben uitgelicht.”

Op jullie blog vertellen jullie over de Nazi-manie in Indonesië. Jullie kwamen afbeeldingen van Hitler en het swastikasymbool tegen op stickers, t-shirts en zelfs auto’s. Waar komt dit fenomeen vandaan?
Eline: “Er zijn verschillende redenen voor. De eerste is dat Indonesië een islamitische natie is en tegenstander van Israël. Dankzij Hitlers acties in de Tweede Wereldoorlog wordt door sommige jongeren geconcludeerd dat hij daardoor tegen een land als Israël zou zijn geweest. Daarnaast is het vergelijkbaar met het dragen van een Chinese communistische vlag op je tas. Je denkt dat het cool en opstandig is en vergeet de eigenlijke betekenis. Voor Indonesiërs is de Holocaust heel ver weg. Een andere vreemde reden voor de Nazi-manie is dat Indonesië in de jaren zestig met veel moeite de communistische partij heeft bestreden. En Hitler vocht tegen het communistische Rusland.”

Heerst er in Indonesië veel nostalgie over de Nederlandse koloniale tijd onder degenen die dat nog meegemaakt hebben?
Eline: “Absoluut. Er heerst veel nostalgie.”
Kel: “Een Chinees-Amerikaanse vriend vertelde ons een verhaal over zijn Indonesische grootmoeder, die Nederlands had gesproken toen ze opgroeide. Toen ze op haar sterfbed lag in Soerabaja en steeds meer in de war raakte, begon ze Nederlands te praten. Dus ze sprak de taal van haar kolonisator terwijl ze stierf. Dat is voor mij het meest hartverscheurende nostalgische verhaal dat ik ooit heb gehoord, want ze stierf eigenlijk in een land dat niet meer bestond. Hoewel ze het grootste deel van haar leven in onafhankelijk Indonesië had gewoond, ging ze op haar sterfbed terug naar Nederlands-Indië.”

Hoe hebben haar kinderen en kleinkinderen dat ervaren?
Eline: “Het is voor hen allemaal een beetje vreemd. De familie is later naar de V.S. verhuisd en onze vriend is Amerikaans. Etnisch gezien is hij Chinees, zijn familie komt uit Indonesië en hijzelf is Amerikaan. Hij was geloof ik wel nieuwsgierig, maar hij heeft helemaal geen sentimentele band met Nederlands-Indië. Het is ook niet iets waar de generatie van zijn grootouders over spreekt. Mijn grootmoeder heeft het er ook nooit over. Het is pijnlijk. Pijnlijke herinneringen aan een pijnlijk verleden.”
Kel: “Ook politiek ligt het gevoelig. Men is snel bang om het verkeerde te doen of te zeggen.”

Dat laatste bleek toen BPPI, de eerste locale partner van het project, en de culturele afdeling van de Nederlandse Ambassade in Jakarta, een potentiële financier, beiden afhaakten nadat duidelijk werd dat de film over een joodse Indonesiër zou gaan. De afwijzing werd gedaan op basis van ‘gevoelige onderwerpen.’ Ondanks dat er in de correspondentie nergens specifiek werd gerefereerd aan Yaakov of het jodendom, was het voor de filmmakers duidelijk dat deze beslissing was genomen uit angst voor reacties van islamitische fundamentalisten.
Eline: “Ik snap wel dat sommige dingen gevoelig liggen. Religie is heel belangrijk in Indonesië. Het was vast moeilijk voor een Nederlandse diplomaat om dit project onder ogen te krijgen, want als Nederlander wil je niet antisemitisch lijken. Maar de onprofessionele houding van de betreffende instellingen zat ons dwars. Het besluit om een kunstproject niet tentoon te stellen voordat het gemaakt is, is vrij extreem. Ook bleek later dat BPPI en de Ambassade onderling over ons gecorrespondeerd hadden en min of meer samen hadden besloten ons te laten vallen. Daardoor werd het uiteindelijk meer een principiële dan een financiële kwestie. Het geeft wel een interessant kijkje in de diplomatieke relaties tussen Nederland en Indonesië.”

Voelt filmmaken door dit voorval meer als een politieke bezigheid?

Eline: “Ik wil politiek niet schuwen. Wat we nu in India maken heeft ook een controversieel tintje. We kiezen het niet omdat het politiek is, maar omdat het interessant is, binnen ons project past. Dat je ergens over spreekt betekent niet meteen dat je politiek bezig wilt zijn. Het begint met nieuwsgierigheid naar een onderwerp.”

Bekijk de journalistieke reportage over de Burghers in Sri Lanka
(geen onderdeel van de definitieve versie van het Empire project)

- Dit interview is afgenomen door Kelli van der Waals. Bezoek voor meer informatie over het Empire project: http://sinisterhumanists.tumblr.com -

Mail

Videoredactie

We willen je iets vertellen. Hard//hoofd is al bijna tien jaar een vrijhaven voor jonge en experimentele kunst, journalistiek en literatuur. Een walhalla voor hemelbestormers en constructieve twijfelaars, een speeltuin voor talentvolle dromers en ontheemde jonge honden. Elke dag verschijnen op onze site eigenzinnige artikelen, verhalen, poëzie, kunst, fotografie en illustraties van onze jonge makers. Én onze site is helemaal gratis.

Hoe graag we ook zouden willen; zonder jou kunnen we dit niet blijven doen. We hebben namelijk te weinig inkomsten om dit vol te houden. Met jouw hulp kunnen we de journalistiek, kunst en literatuur van de toekomst mogelijk blijven maken, en zelfs versterken.

Als je ons steunt, dan maken wij jou meteen kunstverzamelaar door je speciaal geselecteerde kunstwerken toe te sturen. Verzamel kunst en help je favoriete tijdschrift het volgende decennium door. We zullen je eeuwig dankbaar zijn. Draag Hard//hoofd een warm hart toe.

Word kunstverzamelaar
het laatste
10 jaar HH

10 jaar HH

Hard//hoofd is een vrije ruimte voor verbeelding en verhalen. Een niet-commercieel platform waar talent online en offline de ruimte krijgt om te experimenteren en zich te ontwikkelen. Het bestaan van zo’n plek is niet vanzelfsprekend. Sluit je daarom bij ons aan. We zijn bewust gratis toegankelijk en advertentievrij. Wij geloven dat nieuwe makers vooral een... Lees meer

Tip: Kijk slechte televisie

Kijk slechte televisie

'Ik heb afleveringen van The Real Housewives waar Shakespeares beste stukken niet aan kunnen tippen.' Lees meer

 Kamikazeplastics

Kamikazeplastics

Immuuncellen die de minuscule deeltjes onschadelijk proberen te maken, bekopen dat vervolgens met hun eigen leven. Lees meer

Alles vijf sterren: DEZE SERIE IS GEWOON ZO GOED

Het voert te ver om het hele verhaal uit te leggen

Deze week worden we blij van stekjes, een queer Lees meer

Over wulken en burgemeesters 2

Over wulken en burgemeesters

'Een huis is een constructie, maar een huis is ook een gevoel dat gedeeld wordt. Er blijven sporen achter wanneer bewoners sterven. Een huis verandert terwijl het blijft staan.' Lees meer

We laten ons niet sussen 1

We laten ons niet sussen

Twee weken geleden onthaalden politici en de media 2500 protesterende boeren met open armen op het Malieveld. De 35.000 klimaatstakers en de bezorgde burgers van Extinction Rebellion konden rekenen op een stuk minder steun. Wat is er nodig om de urgentie van de klimaatcrisis echt te laten voelen?, vraagt Jarmo Berkhout zich af. De legers... Lees meer

Tip: Leer een ambacht

Leer een ambacht

Nora van Arkel ging spontaan een dag in de leer bij een Berlijnse Meisterbacker. Daar leerde ze minder te denken en meer te doen. Een tip om eens te vragen of iemand je een ambacht wil leren. Lees meer

 Staakt-het-boeren

Staakt-het-boeren

Duizenden boeren toogden naar het Malieveld met hooivork en tractor. Lees meer

Column: September Blues

September Blues

De maand september is weer voorbij en dat betekent voor Trudy afscheid nemen en opnieuw beginnen. Van haar zomerhuisje op het platteland keert ze terug naar het leven in de stad. Lees meer

Filmtrialoog: Manta Ray

Manta Ray

Redacteuren Eva van den Boogaard, Mat Hoogenboom en Oscar Spaans bezochten de bioscoop om het speelfilmdebuut van de Thaise regisseur Phuttiphong Aroonpheng te zien. Het werd een magische ervaring: Manta Ray bleek een even eenvoudige als betoverende vertelling over een voor dood achtergelaten man die door een visser uit de mangrove wordt gered. Mat: Wat... Lees meer

Hard//talk: Bij gelijke geschiktheid tellen kwaliteit en capaciteit net zo goed

Bij gelijke geschiktheid tellen kwaliteit en capaciteit net zo goed

De wereld staat in brand en dat mag niet onbeschreven blijven. In tegenstelling tot Ella Kuijpers ziet Gatool Katawazi er wél het belang van in om voorkeur te geven aan de sollicitant die de diversiteit binnen een organisatie versterkt. Afgelopen zomer schreef Ella Kuijpers een Hard//talk waarin zij pleit tegen positieve discriminatie in sollicitatieprocedures. Juist... Lees meer

Inclusiviteit

Echte inclusiviteit is nog ver weg

Het debat over diversiteit en inclusiviteit in de culturele sector gaat niet ver genoeg. Lees meer

Tip: Geef het voordeel van de twijfel

Geef het voordeel van de twijfel

Redacteur Else Boer schippert tussen cynisme en naïviteit. 'Om naïviteit te vermijden, besloot ik dat cynisme een adequate reactie op de wereld was. Maar het continu bevragen van mensen en hun beweegredenen is vermoeiend.' Lees meer

Alles vijf sterren: 14

Geen douche, geen geloof, geen adem

Deze week worden we blij van een zeiltripje naar het Markermeer, een serie over verkeerd geplaatste bewijslast, en een dansvoorstelling van Arnhemse meisjes. Lees meer

Hard//talk: Greta Thunbergs requiem voor een droom

Greta Thunbergs requiem voor een droom

Thunberg deinst er niet voor terug een onderdeel te worden van haar eigen verhaal. Lees meer

Automatische concepten 26

Over de column (niets dan goeds?)

Iduna schrijft al jaren columns voor Hard//hoofd en vraagt zich af: hoe komt het toch dat ze ergens alsnog verwarde gevoelens heeft bij het fenomeen 'column'? Een overpeinzing die terugvoert naar Iduna's jaren op de universiteit en de twijfel over de plek die ze in mag nemen in de wereld. Lees meer

Het verlies van succes 2

Het verlies van succes

In een tijd waarin het steeds noodzakelijker lijkt te worden om prestaties te etaleren, denkt Mare Groen na over het systeem achter onze opvattingen aangaande succes dan wel mislukking. Ik lig nog steeds op bed en ben de hele dag niet buiten geweest. Het is 20.00 uur. Ik heb afgesproken om naar de film te... Lees meer

Tip: Durf hardop te dromen

Durf hardop te dromen

Rose Doolan vertrok jaren geleden naar San Francisco, met wilde plannen en weinig budget. Lees meer

 De blinddoek komt af

De blinddoek komt af

Vrouwe Justitia heeft haar blinddoek afgenomen. Lees meer

Column: Mammie

Mammie

'Arme mammie, sorry mammie!', hoort Trudy in de wachtkamer van het ziekenhuis. De irritatie die dit oproept komt vanuit een nooit gedichte kloof in het verleden. En dat heeft alles met het woord 'mammie' te maken. Lees meer

De geruchten zijn waar. Lees Hard//hoofd nu ook op papier!

Bestel op tijd je eigen exemplaar van de eerste editie, met als thema: ‘Ik’. We hebben drie covers ontworpen. Kies je favoriet.

Bestellen