De controverse zoekt de Iraniër Farhadi niet op, maar eenduidig en eenvoudig is zijn boodschap ook niet. Op meesterlijke wijze toont zijn A Separation de ambiguïteit van de moraal." /> De controverse zoekt de Iraniër Farhadi niet op, maar eenduidig en eenvoudig is zijn boodschap ook niet. Op meesterlijke wijze toont zijn A Separation de ambiguïteit van de moraal." />
Asset 14

Asghar Farhadi

Zijn 'A Seperation' won de Gouden Beer op het filmfestival in Berlijn. Inmiddels draait deze door critici en publiek omarmde film van Iraniër Asghar Farhadi ook in Nederland. "In de klassieke tragedie gaat het tussen goed en kwaad. Dit is de moderne tragedie: de oorlog tussen goed en goed."

Meer Hitchcock dan pamflettisme

In de openingsscène van A Separation kijken Nader en Simin ons recht aan. We blijken neergezet op de stoel van de rechter, die moet beslissen over het door Simin ingediende verzoek tot echtscheiding. Zij vertelt haar kant van het verhaal: ze hebben hemel en aarde bewogen om een visum te krijgen om Iran te verlaten, en nu wil haar man opeens niet meer. Maar als ze weggaan, zo protesteert Nader, wie zorgt er dan voor zijn demente vader? En hun dochter dan, zegt Simin, is haar toekomst niet belangrijker?

Nader en Simin zijn geketend. Hun persoonlijke wensen botsen met de verplichtingen die ze tegenover hun dierbaren voelen, met de eisen die de gemeenschap hen stelt, met de verwachtingen die ze van zichzelf hebben. Het zijn ketenen waar alle personages in A Separation onder gebukt gaan en die door een ongelukkige samenloop van omstandigheden des te zwaarder gaan wegen. Nader wordt vastgezet op verdenking van doodslag. Hij heeft het dienstmeisje na een ruzie de deur uitgeduwd. Ze zegt dat ze daardoor van de trap is gevallen, met een miskraam als gevolg.

Peyman Moaadi en Leila Hatami als Nader en Simin.

Regisseur en scenarist Asghar Farhadi laat de kijker lange tijd in onwetendheid. Spreekt het dienstmeisje de waarheid, of probeert ze met een schadevergoeding uit de zak van de welgestelde Nader te ontsnappen aan uitzichtloze armoede? Door het mysterie heeft A Separation meer te maken met Hitchcock dan met de experimenteerzucht en het pamflettisme dat we van Iraanse cinema gewend zijn. Wellicht daarom wordt de film niet alleen omarmd door critici, maar ook door een breed publiek. Naast de laatste Harry Potter is A Separation de enige film die dit jaar wist door te dringen tot de 250 hoogst gewaardeerde titels ooit onder gebruikers van IMDb.

Goed tegen goed

De 39-jarige Farhadi, die met zijn vijfde film zijn grote doorbraak beleeft, beheerst de kunst om de kijker amper adem te laten halen. Maar voor hem is het mysterie veel meer dan een middel om de spanning vast te houden. Met ieder brokje informatie dat de regisseur prijsgeeft, plaatst hij de gebeurtenissen weer in een ander daglicht. De kijker wordt heen en weer geslingerd en weet op een gegeven moment niet meer aan welke kant hij staat. En dat is precies het resultaat dat Farhadi voor ogen had, vertelt hij op het Amsterdamse kantoor van zijn distributeur. De stoel van de rechter waarin hij de toeschouwer dwingt, blijkt een val.

"In mijn verhalen blijft aanvankelijk altijd een deel van de waarheid verborgen. Zo oordeelt de kijker over de personages zonder zich bewust te zijn van alles wat er gebeurd is. Dat heb je in het normale leven eigenlijk altijd: je ziet maar een deel van de waarheid. Vaak is dat de oorzaak van conflict. Het mysterie geeft mij de mogelijkheid om het perspectief van de toeschouwer tijdens de film te veranderen. Daardoor besef je dat twee ruzieënde mensen allebei op hetzelfde moment gelijk kunnen hebben. In de klassieke tragedie gaat het tussen goed en kwaad. Dit is de moderne tragedie: de oorlog tussen goed en goed."

Om op zo'n manier een verhaal te kunnen vertellen, is het volgens Farhadi essentieel dat de acteurs volledig vergroeien met het perspectief van hun eigen personage. "Ik investeer heel veel tijd in repetities," vertelt hij. "Maar het is niet zo dat we de scènes in het script veel oefenen. Ik vind het belangrijker om de acteurs het verleden van hun personages te laten vinden. Een voorbeeld: de opa is in de gehele film dement. Maar ik vroeg de acteurs die de opa en zijn zoon spelen om scènes tussen die twee personages te improviseren uit de tijd dat de Alzheimer nog niet had toegeslagen."

Aan het einde van iedere repetitiedag zette Farhadi de acteurs tegenover elkaar. Ze moesten het gedrag van hun eigen personage uitleggen en verdedigen, waarna de anderen vanuit hun personages kritiek op die rechtvaardiging mochten leveren. Zelf zorgde Farhadi dat hij buiten die discussies bleef. "Natuurlijk heb ik als privé-persoon wel mijn opvattingen over wie de meeste sympathie verdient. Maar ik eiste van mezelf om die emoties als regisseur te negeren. Ik wilde mijn ideeën niet aan de personages opleggen, dus moest ik strikt neutraal blijven."

Iedere keuze voelt verkeerd

Farhadi's neutraliteit houdt hem uit de wind. Waar verscheidene van zijn collega's gevangen zitten vanwege subversieve thema's in hun films, wordt Farhadi door de autoriteiten getolereerd. Critici zoeken in zijn werk niettemin graag naar politieke stellingnames. Wie dat doet, vindt in A Separation tussen de regels door wel degelijk commentaar op de rol van religie, de plaats van de vrouw en de kloof tussen rijk en arm in de Iraanse samenleving. Toch is maatschappelijke strijd niet het belangrijkste element van de film, zegt Farhadi. "Het interessantste conflict vind ik de strijd die de personages met zichzelf voeren. Ze moeten beslissingen nemen waarbij iedere keuze verkeerd voelt. Hun morele kompas biedt geen houvast meer."

Zonder te veel te verklappen, mag duidelijk zijn dat bij een open film een open einde past. Dat is een kunst apart. Het risico is groot dat het publiek met een onbevredigd gevoel achterblijft. "Ik wist toen ik voor dit einde koos dat het een gevaarlijke beslissing was," zegt Farhadi. "Er bestaat een heel delicaat onderscheid tussen een open einde en een vaag einde. Bij een vaag einde verlaat je de bioscoop in verwarring, waardoor je thuis geen zin meer hebt om over de film na te denken. Bij een open einde is er evenmin een duidelijk antwoord, maar wel een duidelijke vraag. Hopelijk neemt het publiek die vraag dan mee naar huis. Dat is alles wat ik wil: vragen stellen."

--
Dit is een gastbijdrage van Erik Schumacher. Eerder schreef hij onder andere het artikel Blond antisemitisme voor hard//hoofd.

Mail

We willen je iets vertellen. Hard//hoofd is al bijna tien jaar een vrijhaven voor jonge en experimentele kunst, journalistiek en literatuur. Een walhalla voor hemelbestormers en constructieve twijfelaars, een speeltuin voor talentvolle dromers en ontheemde jonge honden. Elke dag verschijnen op onze site eigenzinnige artikelen, verhalen, poëzie, kunst, fotografie en illustraties van onze jonge makers. Én onze site is helemaal gratis.

Hoe graag we ook zouden willen; zonder jou kunnen we dit niet blijven doen. We hebben namelijk te weinig inkomsten om dit vol te houden. Met jouw hulp kunnen we de journalistiek, kunst en literatuur van de toekomst mogelijk blijven maken, en zelfs versterken.

Als je ons steunt, dan maken wij jou meteen kunstverzamelaar door je speciaal geselecteerde kunstwerken toe te sturen. Verzamel kunst en help je favoriete tijdschrift het volgende decennium door. We zullen je eeuwig dankbaar zijn. Draag Hard//hoofd een warm hart toe.

Word kunstverzamelaar
het laatste
10 jaar HH

10 jaar HH

Hard//hoofd is een vrije ruimte voor verbeelding en verhalen. Een niet-commercieel platform waar talent online en offline de ruimte krijgt om te experimenteren en zich te ontwikkelen. Het bestaan van zo’n plek is niet vanzelfsprekend. Sluit je daarom bij ons aan. We zijn bewust gratis toegankelijk en advertentievrij. Wij geloven dat nieuwe makers vooral een... Lees meer

Tip: Kijk slechte televisie

Kijk slechte televisie

'Ik heb afleveringen van The Real Housewives waar Shakespeares beste stukken niet aan kunnen tippen.' Lees meer

 Kamikazeplastics

Kamikazeplastics

Immuuncellen die de minuscule deeltjes onschadelijk proberen te maken, bekopen dat vervolgens met hun eigen leven. Lees meer

Alles vijf sterren: DEZE SERIE IS GEWOON ZO GOED

Het voert te ver om het hele verhaal uit te leggen

Deze week worden we blij van stekjes, een queer Lees meer

Over wulken en burgemeesters 2

Over wulken en burgemeesters

'Een huis is een constructie, maar een huis is ook een gevoel dat gedeeld wordt. Er blijven sporen achter wanneer bewoners sterven. Een huis verandert terwijl het blijft staan.' Lees meer

We laten ons niet sussen 1

We laten ons niet sussen

Twee weken geleden onthaalden politici en de media 2500 protesterende boeren met open armen op het Malieveld. De 35.000 klimaatstakers en de bezorgde burgers van Extinction Rebellion konden rekenen op een stuk minder steun. Wat is er nodig om de urgentie van de klimaatcrisis echt te laten voelen?, vraagt Jarmo Berkhout zich af. De legers... Lees meer

Tip: Leer een ambacht

Leer een ambacht

Nora van Arkel ging spontaan een dag in de leer bij een Berlijnse Meisterbacker. Daar leerde ze minder te denken en meer te doen. Een tip om eens te vragen of iemand je een ambacht wil leren. Lees meer

 Staakt-het-boeren

Staakt-het-boeren

Duizenden boeren toogden naar het Malieveld met hooivork en tractor. Lees meer

Column: September Blues

September Blues

De maand september is weer voorbij en dat betekent voor Trudy afscheid nemen en opnieuw beginnen. Van haar zomerhuisje op het platteland keert ze terug naar het leven in de stad. Lees meer

Filmtrialoog: Manta Ray

Manta Ray

Redacteuren Eva van den Boogaard, Mat Hoogenboom en Oscar Spaans bezochten de bioscoop om het speelfilmdebuut van de Thaise regisseur Phuttiphong Aroonpheng te zien. Het werd een magische ervaring: Manta Ray bleek een even eenvoudige als betoverende vertelling over een voor dood achtergelaten man die door een visser uit de mangrove wordt gered. Mat: Wat... Lees meer

Hard//talk: Bij gelijke geschiktheid tellen kwaliteit en capaciteit net zo goed

Bij gelijke geschiktheid tellen kwaliteit en capaciteit net zo goed

De wereld staat in brand en dat mag niet onbeschreven blijven. In tegenstelling tot Ella Kuijpers ziet Gatool Katawazi er wél het belang van in om voorkeur te geven aan de sollicitant die de diversiteit binnen een organisatie versterkt. Afgelopen zomer schreef Ella Kuijpers een Hard//talk waarin zij pleit tegen positieve discriminatie in sollicitatieprocedures. Juist... Lees meer

Inclusiviteit

Echte inclusiviteit is nog ver weg

Het debat over diversiteit en inclusiviteit in de culturele sector gaat niet ver genoeg. Lees meer

Tip: Geef het voordeel van de twijfel

Geef het voordeel van de twijfel

Redacteur Else Boer schippert tussen cynisme en naïviteit. 'Om naïviteit te vermijden, besloot ik dat cynisme een adequate reactie op de wereld was. Maar het continu bevragen van mensen en hun beweegredenen is vermoeiend.' Lees meer

Alles vijf sterren: 14

Geen douche, geen geloof, geen adem

Deze week worden we blij van een zeiltripje naar het Markermeer, een serie over verkeerd geplaatste bewijslast, en een dansvoorstelling van Arnhemse meisjes. Lees meer

Hard//talk: Greta Thunbergs requiem voor een droom

Greta Thunbergs requiem voor een droom

Thunberg deinst er niet voor terug een onderdeel te worden van haar eigen verhaal. Lees meer

Automatische concepten 26

Over de column (niets dan goeds?)

Iduna schrijft al jaren columns voor Hard//hoofd en vraagt zich af: hoe komt het toch dat ze ergens alsnog verwarde gevoelens heeft bij het fenomeen 'column'? Een overpeinzing die terugvoert naar Iduna's jaren op de universiteit en de twijfel over de plek die ze in mag nemen in de wereld. Lees meer

Het verlies van succes 2

Het verlies van succes

In een tijd waarin het steeds noodzakelijker lijkt te worden om prestaties te etaleren, denkt Mare Groen na over het systeem achter onze opvattingen aangaande succes dan wel mislukking. Ik lig nog steeds op bed en ben de hele dag niet buiten geweest. Het is 20.00 uur. Ik heb afgesproken om naar de film te... Lees meer

Tip: Durf hardop te dromen

Durf hardop te dromen

Rose Doolan vertrok jaren geleden naar San Francisco, met wilde plannen en weinig budget. Lees meer

 De blinddoek komt af

De blinddoek komt af

Vrouwe Justitia heeft haar blinddoek afgenomen. Lees meer

Column: Mammie

Mammie

'Arme mammie, sorry mammie!', hoort Trudy in de wachtkamer van het ziekenhuis. De irritatie die dit oproept komt vanuit een nooit gedichte kloof in het verleden. En dat heeft alles met het woord 'mammie' te maken. Lees meer

De geruchten zijn waar. Lees Hard//hoofd nu ook op papier!

Bestel op tijd je eigen exemplaar van de eerste editie, met als thema: ‘Ik’. We hebben drie covers ontworpen. Kies je favoriet.

Bestellen