Een praktisch stappenplan om over Piet te praten zonder dat de pleuris uitbreekt.
Maandag is het pakjesavond. Waarschijnlijk ga je die avond vieren met vrienden, met collega’s of met je familie. Mensen die dicht bij je staan. Mensen die je dankbaar bent, of tegen wie je opkijkt. Aardige mensen. Mensen die van je houden. En jij van hen.
Er is een grote kans dat sommige van die mensen vinden dat Piet zwart moet zijn. Misschien is het weleens in je opgekomen daar met ze over te praten. Dat is natuurlijk een hels karwei. Het is al moeilijk genoeg om überhaupt toe te geven dat mensen van wie je houdt, gehecht zijn aan een racistische karikatuur.
Toch is het heel waardevol het te proberen. Jij kunt namelijk iets dat campagnes, demonstraties en opiniestukken niet kunnen: persoonlijk met mensen in gesprek gaan over of Zwarte Piet een racistische karikatuur is. Want pas als mensen er persoonlijk van overtuigd zijn dat Zwarte Piet een racistische karikatuur is, zal hij verdwijnen en is de weg vrijgemaakt om racisme op heel veel andere gebieden aan te pakken.
Twijfel je nog of je het aandurft? Om je op weg te helpen heb ik een praktisch stappenplan samengesteld. Dit plan moet je erbij helpen om mensen zo goed mogelijk te overtuigen zonder dat de pleuris uitbreekt.
Stap 1. Lees je in
Naar de figuur van Zwarte Piet is in de afgelopen jaren veel onderzoek gedaan. De kennis die je daaruit op kunt doen moet je natuurlijk niet meteen in de discussie gaan etaleren – dat is nogal pedant – maar je moet wel een antwoord hebben als iemand met het argument aan komt zetten dat Zwarte Piet niets met slavernij te maken heeft omdat ‘ie teruggaat op Germaanse tradities of iets dergelijks.
Stap 2. Kies een goed moment
Laten we eerlijk zijn, pakjesavond brengt van zichzelf al de nodige stress met zich mee. Op het laatste moment gedichten schrijven, een jong neefje dat vol verwachting door de kamer stuitert, opa die bij de aanblik van vijf volle jute zakken wéér opmerkt dat hij vroeger met een halve pepernoot tevreden moest zijn. Dan is goede timing vereist. Begin over Zwarte Piet als de kinderen naar bed zijn en er bij een borreltje nagepraat wordt.
Stap 3. Weet wie je aanspreekt
In tegenstelling tot wat je misschien denkt, is iemand die ambivalente gevoelens heeft over Zwarte Piet niet de juiste aanspreekpartner. Je staat veel sterker door de felste voorstander erop aan te spreken. De kans is namelijk groot dat je aanspreekpunt meteen tegen het plafond schiet. Als je dan rustig reageert, komt jouw positie redelijker over en trek je de twijfelaars naar jouw kant.
Stap 4. Begin met vragen
Natuurlijk kun je de discussie op gang brengen door je ‘Zwarte Piet is racisme’ T-shirt aan te trekken. Maar dat kun je volgend jaar altijd nog doen. Het is beter om het te proberen met een vraag als: ‘Zullen we volgend jaar Sinterklaas zonder Zwarte Piet vieren?’ Door vragen te stellen sta je mensen toe hun eigen positie te ontwikkelen en laat je ze in hun waarde.
Stap 5. Maak het concreet
Allereerst: je bent niet op een conferentie voor sociologen, maar op een pakjesavond. Een beroep op het empathisch vermogen werkt dus vermoedelijk beter dan een beroep op het vermogen tot abstractie. In plaats van iemand met academisch jargon om de oren te slaan, kun je hem of haar beter uitdagen zich te verplaatsen in een vierjarige zwarte kleuter die op school ‘Ook al ben ik zwart als roet,/ ik meen het wel goed’ moet zingen.
Stap 6. Reflecteer op je eigen positie
Als je mensen op hun empathisch vermogen aanspreekt, kunnen ze je ervan verdenken dat je denkt dat je moreel superieur bent. Dat ben je natuurlijk niet: vrijwel alle witte mensen zijn Zwarte Piet pas kritisch gaan zien nadat hen door mensen van kleur werd uitgelegd waar die figuur eigenlijk voor staat. In dat besef ligt een kans: je kunt laten zien dat je er aanvankelijk ook niet aan wilde, dat je het pijnlijk vond om toe te geven aan een racistische karikatuur gehecht te zijn en dat je maar langzaam overstag ging. Zo laat je een weg zien die anderen ook kunnen gaan bewandelen.
Stap 7. Benoem je doel
Ongetwijfeld zullen de begrippen ‘traditie’ en ‘kinderfeest’ de revue passeren. Mensen die met die termen aan komen zetten voelen zich vaak bedreigd. Ze hebben het gevoel dat hen met de figuur van Zwarte Piet meteen het hele Sinterklaasfeest weggenomen wordt. Daar kun je op reageren door te stellen dat je het Sinterklaasfeest juist ook een belangrijke traditie vindt en dat je wilt dat álle kinderen in Nederland eraan kunnen deelnemen.
Stap 8. Houd het gezellig
Dat je een discussie voert, betekent niet dat je boos moet worden, dat je geen grappen meer maakt of dat je niet van je chocolademelk geniet. Zelfs als het je niet lukt om iedereen te overtuigen, dan heb je in ieder geval laten zien dat antiracisme geen zaak is van academici en activisten, maar een zaak van iedereen. Juist ook van vrienden, collega’s en familieleden die gezellig onder elkaar pakjesavond willen vieren.
Succes en een fijne pakjesavond!
De illustratie van Kwennie is onderdeel van een beeldverhaal over de pietendiscussie.
