Asset 14

Ook hier is ons nie tuis nie

Dood Paards In die nag, Paradies Liebe, Coetzees In ongenade, Roos vraagt zich af: kunnen we dat grote en diverse continent ook eens niet zien als één mythisch land genaamd A-fri-ka?

Nederland is schimmel en jicht
Nederland is benauwenis op sub-zeeniveau
In Nederland is alles al gebeurd en staren we naar de littekens die dat heeft achtergelaten
In de geest ben ik een kunstenaar, dat weten jullie
Nederland heeft me mijn adem benomen en mijn blik vertroebeld
Daarom geloof ik in Afrika


In de foyer van theaterzaal de Monty kronkelt een man in een oranje pak. Hij spuwt zijn gal over Nederland en wil naar "de balsem van het onbedorven leven". Afrika. De man rolt met zijn ogen. Zijn vrouw valt hem bij en hun verwende zoons, in even oranje en belachelijke pakken, dienen hem met geschreeuw en gebaar van repliek. In die nag, de laatste voorstelling van Dood Paard is één van de voorstellingen en films over Afrika die ik per toeval in korte tijd zag. Met ‘over Afrika’ bedoel ik in dit geval: over de positie van blanke Europeanen op bezoek in hedendaags Afrika beneden de Sahara. Ik vroeg me af welke positie de personages, makers én toeschouwers kunnen innemen wanneer het gaat over zo een ander continent. Welke toon sla je aan?

Dood Paard doet het grotesk, karikaturaal en met verve. Met een nieuw geschreven tekst van Rob de Graaf zetten de spelers in op grote contrasten. Hoe snel en schreeuwerig het begin van de voorstelling is, zo loom en langdradig is het einde. Eenmaal in Zuid-Afrika hangt de Nederlandse familie verveeld en versuft in tuinstoeltjes voor hun caravan. Ondanks dat ze hun best hebben gedaan Afrikaans te leren, is hun droom niet uitgekomen. Ze zijn niet met open armen ontvangen en zijn toch ook niet meer dan blanke vreemdelingen in een land zo zwart als de nacht.

Ons land van herkomst is ver weg
Dit is nie meer ons land nie
Maar so eenvoudig is dinge nie
Want ook hier is ons nie tuis nie
Ons bekom nie die regte dokumente nie


In die nag - Beeld: Emilio Troncoso Larrain

In de film Paradies Liebe zijn we getuige van een soortgelijke troosteloze desillusie. Teresa, een Oostenrijkse van middelbare leeftijd, wil zon, zee en seks en zoekt dat in Afrika, in Kenia om precies te zijn, maar die informatie lijkt niet zo belangrijk. Afrikaanse landen lijken voor de Europese blik immers vaak inwisselbaar. Regisseur Ulrich Seidl confronteert de kijker met prachtig pijnlijke beelden van Teresa’s avonturen. Teresa die onwennig in bikini luistert naar de sappige verhalen van een andere toeriste. Teresa op het zoveelste matrasje van een jonge Keniaan. Teresa die niet in haar borsten geknepen wil worden. Teresa die voor de zoveelste zieke zuster van haar Keniaanse minnaars een pak geld neertelt.

Ze blijven vreemdelingen: blank, ongepast en ongewenst.

Zowel Paradies Liebe als In die Nag zet de tegenstellingen hard aan. Dit blank, dat zwart; hier Europa, daar Afrika. Bij In die Nag wordt er letterlijk een afstand afgelegd voordat we bij de scènes in Zuid-Afrika belanden. In Paradies Liebe worden Europa en Afrika van elkaar gescheiden door een touw dat losjes is gespannen over het strand van het luxe resort waar Teresa verblijft: aan de ene kant de veilige ligstoelen, aan de andere de wachtende jonge Afrikanen. Maar bij beide is het duidelijk dat de figuurlijke afstand immens en onoverbrugbaar blijft. De schreeuwerige Nederlandse familie leert weliswaar Afrikaans en Teresa durft na verloop van tijd ook alleen op stap, ze blijven vreemdelingen. Blank, ongepast en ongewenst. 

De harde ironie van In die Nag en de confronterende beelden in Paradies Liebe worden me, hoe grappig en scherp ook, op een bepaald moment teveel. Ik wil niet geloven dat blank Europa en zwart Afrika gedoemd zijn lijnrecht tegenover elkaar te staan. Hoe onzinnig soms ook, het mythische Afrika bestaat nog altijd in denken en handelen en kan niet altijd gerelativeerd worden in goedbedoelde keurige meningen. Maar is er ook een andere vorm dan de karikatuur en een andere toon dan de cynische? Kunnen we dat grote en diverse continent ook eens niet zien als één mythisch land genaamd A-fri-ka?

Reflectie

Al schrijvend kijk ik op en zie in de reflectie van het computerscherm iemand die niet had misstaan tussen de schreeuwende, in oranje gestoken karikaturen van Dood Paard. Ik zie een relativerende intellectueel die een bedachtzaam artikel wil schrijven. Maar ik heb zelf bedacht om over deze voorstelling en film in het kader van ‘Afrika’ te schrijven, dat leek me nu eens interessant. Daarmee ben ik het springlevende bewijs dat dat mythische grote land Afrika net zo hard in mijn hoofd bestaat als in dat van Teresa of de schreeuwende oranje familie. Verdomme. Ik stop met typen en staar cynisch naar mijn scherm.

Het is niet moeilijk om cynisch te worden als blanke in Afrika, zegt acteur Oscar van Rompay in de voorstelling Africa van NTGent. In deze monoloog, waarvoor hij zelf met regisseur Peter Verhelst aan de tekst schreef, neemt Oscar ons mee naar Kenia. Naar Migori, om precies te zijn, een klein dorpje waar hij werkelijk een stuk grond en boomgaard bezit.

Alles is anders in Kenia. Het is nog veel meer anders dan ik mij ooit had kunnen voorstellen. Echt alles. Een grap is anders, verdriet is anders, liefde is anders, seks is anders, elkaar begroeten, eten… Alles.

Klagen over dezelfde dingen als een Keniaan.


Africa combineert het mythische Afrika dat zich in de collectieve, blanke verbeelding heeft genesteld met het verhaal van Oscar die in Kenia kwam, lesgaf, terugkwam, vrienden maakte, terugkwam en een boomgaard begon. Eerder dan over de tegenstelling tussen blank en zwart, gaat het hier over de dubbelheid. Blank én zwart willen zijn. Klagen over dezelfde dingen als een Keniaan, maar je tegelijkertijd verbazen over dingen die voor Kenianen doodnormaal zijn. Hopen dat de Oscar in België en de Oscar in Kenia ooit dezelfde kunnen zijn. Hoewel je natuurlijk nooit zal weten wat Oscar van Rompay echt heeft meegemaakt en wat Peter Verhelst heeft verzonnen of aangedikt (het blijft theater) is Africa vooral een sympathieke voorstelling. Door de dubbelheid waarmee Oscar worstelt én speelt, bedenk ik dat al deze voorstellingen niet per se over Afrika gaan, maar over de fundamentele vraag hoe en waar een mens kan aarden. Waar hoor ik, of, waar mag ik horen? Wie ben ik en is daar ook een plek voor? Ook in een vreemd land?

In ongenade

De acceptatie van een individu in een andere of veranderende omgeving, zag ik ook terug in de voorstelling In ongenade van Toneelgroep Amsterdam. De roman van Nobelprijswinnaar J.M. Coetzee werd door regisseur Luk Perceval vorig seizoen op de planken gebracht en staat nu opnieuw geprogrammeerd in het kader van de Afrika-themaweek in de Amsterdamse Stadsschouwburg. Anders dan de tot nu toe beschreven mensen, zijn David en zijn volwassen dochter Lucy geen Europese toeristen, maar blanke Zuid-Afrikanen. Hun beider levens nemen een radicale wending wanneer David door een studente wordt beschuldigd van aanranding, zich verdedigt en zijn baan verliest. Hij wijkt uit naar zijn dochter op het platteland, maar daar ontvouwt zich een nieuw drama wanneer ook Lucy wordt verkracht en zwanger raakt. Hoewel zij en haar trouwe tuinman weten wie de daders zijn, besluit ze geen aangifte te doen en het kind te houden. Ze trouwt met haar tuinman, om zijn bescherming te genieten.

"Misschien moet ik dat leren aanvaarden.
 Om van de grond af aan te beginnen. Met niets
. Zonder troeven, zonder wapens, zonder eigendom, zonder rechten, zonder waardigheid."
"Als een hond?" vraagt David verbijsterd.
"Als een hond," antwoordt Lucy instemmend.

Hoewel hun woorden hetzelfde zijn, is de kloof tussen de twee gedurende de voorstelling steeds duidelijker geworden. David kan niet begrijpen dat Lucy de vernedering aanvaardt en zich voegt naar de nieuwe omstandigheden waarin ze niet beter af is dan een hond. Niet dat Davids gevecht tegen de beschuldigingen hem veel meer heeft opgeleverd, maar zijn eigen waardigheid was zijn laatste strohalm, het laatste restje identiteit. Voor Lucy is juist het neerleggen van haar waardigheid en een nieuwe identiteit aannemen de manier om te overleven, als blanke, alleenstaande vrouw. Welke houding is beter? Daar geeft In Ongenade geen antwoord op en de andere voorstellingen in feite ook niet. Dan is het de vraag aan mij, de toeschouwer, of ik mijn eigen positie, vooroordelen en denkpatronen wil bevragen wanneer de lichten aan gaan en ik de zaal uit loop. Of ik durf te erkennen dat het mythische Afrika in mijn hoofd nog altijd bestaat, voordat ik er een artikel over schrijf.

Mail

Roos Euwe

We willen je iets vertellen. Hard//hoofd is al bijna tien jaar een vrijhaven voor jonge en experimentele kunst, journalistiek en literatuur. Een walhalla voor hemelbestormers en constructieve twijfelaars, een speeltuin voor talentvolle dromers en ontheemde jonge honden. Elke dag verschijnen op onze site eigenzinnige artikelen, verhalen, poëzie, kunst, fotografie en illustraties van onze jonge makers. Én onze site is helemaal gratis.

Hoe graag we ook zouden willen; zonder jou kunnen we dit niet blijven doen. We hebben namelijk te weinig inkomsten om dit vol te houden. Met jouw hulp kunnen we de journalistiek, kunst en literatuur van de toekomst mogelijk blijven maken, en zelfs versterken.

Als je ons steunt, dan maken wij jou meteen kunstverzamelaar door je speciaal geselecteerde kunstwerken toe te sturen. Verzamel kunst en help je favoriete tijdschrift het volgende decennium door. We zullen je eeuwig dankbaar zijn. Draag Hard//hoofd een warm hart toe.

Word kunstverzamelaar
het laatste
10 jaar HH

10 jaar HH

Hard//hoofd is een vrije ruimte voor verbeelding en verhalen. Een niet-commercieel platform waar talent online en offline de ruimte krijgt om te experimenteren en zich te ontwikkelen. Het bestaan van zo’n plek is niet vanzelfsprekend. Sluit je daarom bij ons aan. We zijn bewust gratis toegankelijk en advertentievrij. Wij geloven dat nieuwe makers vooral een... Lees meer

Tip: Kijk slechte televisie

Kijk slechte televisie

'Ik heb afleveringen van The Real Housewives waar Shakespeares beste stukken niet aan kunnen tippen.' Lees meer

 Kamikazeplastics

Kamikazeplastics

Immuuncellen die de minuscule deeltjes onschadelijk proberen te maken, bekopen dat vervolgens met hun eigen leven. Lees meer

Alles vijf sterren: DEZE SERIE IS GEWOON ZO GOED

Het voert te ver om het hele verhaal uit te leggen

Deze week worden we blij van stekjes, een queer Lees meer

Over wulken en burgemeesters 2

Over wulken en burgemeesters

'Een huis is een constructie, maar een huis is ook een gevoel dat gedeeld wordt. Er blijven sporen achter wanneer bewoners sterven. Een huis verandert terwijl het blijft staan.' Lees meer

We laten ons niet sussen 1

We laten ons niet sussen

Twee weken geleden onthaalden politici en de media 2500 protesterende boeren met open armen op het Malieveld. De 35.000 klimaatstakers en de bezorgde burgers van Extinction Rebellion konden rekenen op een stuk minder steun. Wat is er nodig om de urgentie van de klimaatcrisis echt te laten voelen?, vraagt Jarmo Berkhout zich af. De legers... Lees meer

Tip: Leer een ambacht

Leer een ambacht

Nora van Arkel ging spontaan een dag in de leer bij een Berlijnse Meisterbacker. Daar leerde ze minder te denken en meer te doen. Een tip om eens te vragen of iemand je een ambacht wil leren. Lees meer

 Staakt-het-boeren

Staakt-het-boeren

Duizenden boeren toogden naar het Malieveld met hooivork en tractor. Lees meer

Column: September Blues

September Blues

De maand september is weer voorbij en dat betekent voor Trudy afscheid nemen en opnieuw beginnen. Van haar zomerhuisje op het platteland keert ze terug naar het leven in de stad. Lees meer

Filmtrialoog: Manta Ray

Manta Ray

Redacteuren Eva van den Boogaard, Mat Hoogenboom en Oscar Spaans bezochten de bioscoop om het speelfilmdebuut van de Thaise regisseur Phuttiphong Aroonpheng te zien. Het werd een magische ervaring: Manta Ray bleek een even eenvoudige als betoverende vertelling over een voor dood achtergelaten man die door een visser uit de mangrove wordt gered. Mat: Wat... Lees meer

Hard//talk: Bij gelijke geschiktheid tellen kwaliteit en capaciteit net zo goed

Bij gelijke geschiktheid tellen kwaliteit en capaciteit net zo goed

De wereld staat in brand en dat mag niet onbeschreven blijven. In tegenstelling tot Ella Kuijpers ziet Gatool Katawazi er wél het belang van in om voorkeur te geven aan de sollicitant die de diversiteit binnen een organisatie versterkt. Afgelopen zomer schreef Ella Kuijpers een Hard//talk waarin zij pleit tegen positieve discriminatie in sollicitatieprocedures. Juist... Lees meer

Inclusiviteit

Echte inclusiviteit is nog ver weg

Het debat over diversiteit en inclusiviteit in de culturele sector gaat niet ver genoeg. Lees meer

Tip: Geef het voordeel van de twijfel

Geef het voordeel van de twijfel

Redacteur Else Boer schippert tussen cynisme en naïviteit. 'Om naïviteit te vermijden, besloot ik dat cynisme een adequate reactie op de wereld was. Maar het continu bevragen van mensen en hun beweegredenen is vermoeiend.' Lees meer

Alles vijf sterren: 14

Geen douche, geen geloof, geen adem

Deze week worden we blij van een zeiltripje naar het Markermeer, een serie over verkeerd geplaatste bewijslast, en een dansvoorstelling van Arnhemse meisjes. Lees meer

Hard//talk: Greta Thunbergs requiem voor een droom

Greta Thunbergs requiem voor een droom

Thunberg deinst er niet voor terug een onderdeel te worden van haar eigen verhaal. Lees meer

Automatische concepten 26

Over de column (niets dan goeds?)

Iduna schrijft al jaren columns voor Hard//hoofd en vraagt zich af: hoe komt het toch dat ze ergens alsnog verwarde gevoelens heeft bij het fenomeen 'column'? Een overpeinzing die terugvoert naar Iduna's jaren op de universiteit en de twijfel over de plek die ze in mag nemen in de wereld. Lees meer

Het verlies van succes 2

Het verlies van succes

In een tijd waarin het steeds noodzakelijker lijkt te worden om prestaties te etaleren, denkt Mare Groen na over het systeem achter onze opvattingen aangaande succes dan wel mislukking. Ik lig nog steeds op bed en ben de hele dag niet buiten geweest. Het is 20.00 uur. Ik heb afgesproken om naar de film te... Lees meer

Tip: Durf hardop te dromen

Durf hardop te dromen

Rose Doolan vertrok jaren geleden naar San Francisco, met wilde plannen en weinig budget. Lees meer

 De blinddoek komt af

De blinddoek komt af

Vrouwe Justitia heeft haar blinddoek afgenomen. Lees meer

Column: Mammie

Mammie

'Arme mammie, sorry mammie!', hoort Trudy in de wachtkamer van het ziekenhuis. De irritatie die dit oproept komt vanuit een nooit gedichte kloof in het verleden. En dat heeft alles met het woord 'mammie' te maken. Lees meer

De geruchten zijn waar. Lees Hard//hoofd nu ook op papier!

Bestel op tijd je eigen exemplaar van de eerste editie, met als thema: ‘Ik’. We hebben drie covers ontworpen. Kies je favoriet.

Bestellen