Nu shoppen we dijen, destijds werden er heuse spoken aan foto's toegevoegd." /> Nu shoppen we dijen, destijds werden er heuse spoken aan foto's toegevoegd." />
Asset 14

Photoshop in de 19e eeuw

Het schijnt dat sommige landen overwegen om bij modefoto’s ongeveer dezelfde waarschuwingslabels te plaatsen als op sigarettenpakjes. Onder de foto van een hologig model komt dan te staan: ‘This image has been digitally modified. Please don’t try this at home.’, of zo stel ik me dat voor.

Electra

Carmen Electra gefotoshopt in de Spaanse Maxim.

Er is veel kritiek op de mode en –entertainmentindustrie, die de beïnvloedbare jeugd bombardeert met billboards en commercials waarin digitale supermensen figureren van wie niet alleen wat eventuele pukkeltjes zijn weggeshopt, maar doorgaans ook de laatste lichaamsrondingen die ze nog bezaten. Men is zeer verontwaardigd over de ‘schadelijkheid’ van bewerkte foto’s zoals bovenstaande van Carmen Electra, die bij jonge meisjes tot onzekerheid en eetstoornissen zouden leiden. Wat naar mijn mening ook doorklinkt in deze verontwaardiging is een onuitroeibare mythe die al bijna net zolang bestaat als de fotografie zelf, en waar al net zo lang misbruik van wordt gemaakt: dat een foto een document is dat de werkelijkheid vastlegt.

Een voorbeeld van het heilige geloof in deze mythe is de fotoserie die op grote schaal werd verspreid na het bloedige neerslaan van de Parijse opstand in 1871. Deze foto’s toonden de wandaden van de communards, maar waren na de opstand geënsceneerd: alleen gezichten waren afkomstig uit echte foto’s, de rest was erbij geknipt, geplakt en zelfs getekend.

Een tweede voorbeeld, waar het Metropolitan Museum of Art in 2005 een expositie aan wijdde, is de geestenfoto. Immens populair in het laatste kwart van de negentiende eeuw waren de portretfoto’s, cartes-de-visite, die men voor een relatief laag bedrag kon laten maken bij een fotograaf die tevens medium was. De sitter liet zich vastleggen in een fotostudio, en ontving daarna een afdruk waar niet alleen hijzelf op te zien was maar ook een wazige figuur die naast of achter hem stond. Talloos zijn de verklaringen van mensen die in deze extra figuur een overleden familielid of geliefde herkenden; het beroemdste voorbeeld is Mary Lincoln, die zich rond 1870 liet fotograferen met de geest van haar vermoorde echtgenoot: president Abraham Lincoln. (De foto’s werden geproduceerd met een grote variatie aan vervalsingstechnieken, er werden bijvoorbeeld voorbehandelde glasnegatieven gebruikt.)

gewaden

'Geesten' op de gevoelige plaat vastgelegd.

Maar occulte – of geestenfotografie beperkte zich niet alleen tot portretfoto’s. Het spiritisme had zich in de Verenigde Staten en Europa sterk ontwikkeld, en spiritistische mediums genoten veel aanzien. Niet toevallig waren dit vaak aantrekkelijke jonge vrouwen met een zeker dramatisch talent, die drukbezochte séances hielden waarbij geesten werden opgeroepen maar bijvoorbeeld ook aan levitatie werd gedaan. Fotografie werd gebruikt als promotiemiddel; de mediums verspreidden bijvoorbeeld foto’s van zichzelf waarop ze waren afgebeeld met een geest die ze hadden ‘gematerialiseerd’. Ze lieten zich vastleggen in geëxalteerde poses, geflankeerd door een decoratieve gestalte in wapperend gewaad. De foto’s hebben vaak iets romantisch en verontrustends tegelijk, wat ze zeer boeiend maakt. Het zijn voor mij ook beelden van jonge vrouwen die in de repressieve negentiende-eeuwse maatschappij hun lot in eigen hand hadden genomen. Daarbij maakten ze natuurlijk schaamteloos gebruik van manipulatie, bedrog en de goedgelovigheid van mensen die op zoek waren naar zingeving, en was fotografie een dankbaar hulpmiddel. Zelfs wetenschappers hielden zich in deze periode serieus bezig met spiritisme, en gebruikten fotografie vaak als onderzoeksmethode.

Hoewel spiritisme nu als een bijna vergeten, enigszins bizarre episode uit de westerse geloofsgeschiedenis wordt gezien, begint men wel de waarde in te zien van deze fotografische documenten. De Metropolitan-expositie “Photography and the Occult” in 2005 toonde 120 foto’s uit een pas aangekochte collectie, en resulteerde in een prachtig vormgegeven catalogus.

hudson[1]

Man wordt omringd door zijn overleden geliefden.

Bestaat er een analogie tussen de romantische negentiende-eeuwse geestenfoto’s en de digitaal nóg dunner gemaakte fotomodellen in tijdschriften, die ons dagelijks willen overhalen tot het aanschaffen van haute-couture, parfum, of een Tommy Hilfiger-spijkerbroek? In de beginjaren van de fotografie werd ook al op grote schaal aan foto’s gesleuteld, met als doel een mooier beeld geven van de werkelijkheid, of het door middel van manipulatie aantonen van een ‘andere werkelijkheid’. Maxim en andere magazines houden met hun eenentwintigste-eeuwse ‘andere werkelijkheid’ van perfecte lichamen slechts de goede oude mythe in stand: dat een foto de waarheid toont. En dat die perfectie binnen handbereik is, wanneer je maar naar de winkel gaat voor… et cetera.

Of het nu gaat om zogenaamde geesten of de perfecte vrouw met ‘size zero’: het is belangrijk om altijd te beseffen dat het niet kan. Maar het kan wel prachtige beelden opleveren, zoals de bijzondere collectie van het Metropolitan Museum. Zouden er over honderdtwintig jaar tentoonstellingen zijn van Vogue-covers, waar iedereen dan bevreemd naar staat te kijken: geloofden ze dat?

De New York Times noemde de foto’s van geesten: ‘spooky, beautiful, disturbing and hilarious.’ En wat wellicht een betere samenvatting is van hetgeen dat in de kern van de fotografie besloten ligt, ook in het kader van de huidige Photoshop-beelden: ‘by and large, the visual records of decades of fraud, cons, flimflam and gullibillity.’

steven

Mail

Sanne Rispens

We willen je iets vertellen. Hard//hoofd is al bijna tien jaar een vrijhaven voor jonge en experimentele kunst, journalistiek en literatuur. Een walhalla voor hemelbestormers en constructieve twijfelaars, een speeltuin voor talentvolle dromers en ontheemde jonge honden. Elke dag verschijnen op onze site eigenzinnige artikelen, verhalen, poëzie, kunst, fotografie en illustraties van onze jonge makers. Én onze site is helemaal gratis.

Hoe graag we ook zouden willen; zonder jou kunnen we dit niet blijven doen. We hebben namelijk te weinig inkomsten om dit vol te houden. Met jouw hulp kunnen we de journalistiek, kunst en literatuur van de toekomst mogelijk blijven maken, en zelfs versterken.

Als je ons steunt, dan maken wij jou meteen kunstverzamelaar door je speciaal geselecteerde kunstwerken toe te sturen. Verzamel kunst en help je favoriete tijdschrift het volgende decennium door. We zullen je eeuwig dankbaar zijn. Draag Hard//hoofd een warm hart toe.

Word kunstverzamelaar
het laatste
10 jaar HH

10 jaar HH

Hard//hoofd is een vrije ruimte voor verbeelding en verhalen. Een niet-commercieel platform waar talent online en offline de ruimte krijgt om te experimenteren en zich te ontwikkelen. Het bestaan van zo’n plek is niet vanzelfsprekend. Sluit je daarom bij ons aan. We zijn bewust gratis toegankelijk en advertentievrij. Wij geloven dat nieuwe makers vooral een... Lees meer

Tip: Kijk slechte televisie

Kijk slechte televisie

'Ik heb afleveringen van The Real Housewives waar Shakespeares beste stukken niet aan kunnen tippen.' Lees meer

 Kamikazeplastics

Kamikazeplastics

Immuuncellen die de minuscule deeltjes onschadelijk proberen te maken, bekopen dat vervolgens met hun eigen leven. Lees meer

Alles vijf sterren: DEZE SERIE IS GEWOON ZO GOED

Het voert te ver om het hele verhaal uit te leggen

Deze week worden we blij van stekjes, een queer Lees meer

Over wulken en burgemeesters 2

Over wulken en burgemeesters

'Een huis is een constructie, maar een huis is ook een gevoel dat gedeeld wordt. Er blijven sporen achter wanneer bewoners sterven. Een huis verandert terwijl het blijft staan.' Lees meer

We laten ons niet sussen 1

We laten ons niet sussen

Twee weken geleden onthaalden politici en de media 2500 protesterende boeren met open armen op het Malieveld. De 35.000 klimaatstakers en de bezorgde burgers van Extinction Rebellion konden rekenen op een stuk minder steun. Wat is er nodig om de urgentie van de klimaatcrisis echt te laten voelen?, vraagt Jarmo Berkhout zich af. De legers... Lees meer

Tip: Leer een ambacht

Leer een ambacht

Nora van Arkel ging spontaan een dag in de leer bij een Berlijnse Meisterbacker. Daar leerde ze minder te denken en meer te doen. Een tip om eens te vragen of iemand je een ambacht wil leren. Lees meer

 Staakt-het-boeren

Staakt-het-boeren

Duizenden boeren toogden naar het Malieveld met hooivork en tractor. Lees meer

Column: September Blues

September Blues

De maand september is weer voorbij en dat betekent voor Trudy afscheid nemen en opnieuw beginnen. Van haar zomerhuisje op het platteland keert ze terug naar het leven in de stad. Lees meer

Filmtrialoog: Manta Ray

Manta Ray

Redacteuren Eva van den Boogaard, Mat Hoogenboom en Oscar Spaans bezochten de bioscoop om het speelfilmdebuut van de Thaise regisseur Phuttiphong Aroonpheng te zien. Het werd een magische ervaring: Manta Ray bleek een even eenvoudige als betoverende vertelling over een voor dood achtergelaten man die door een visser uit de mangrove wordt gered. Mat: Wat... Lees meer

Hard//talk: Bij gelijke geschiktheid tellen kwaliteit en capaciteit net zo goed

Bij gelijke geschiktheid tellen kwaliteit en capaciteit net zo goed

De wereld staat in brand en dat mag niet onbeschreven blijven. In tegenstelling tot Ella Kuijpers ziet Gatool Katawazi er wél het belang van in om voorkeur te geven aan de sollicitant die de diversiteit binnen een organisatie versterkt. Afgelopen zomer schreef Ella Kuijpers een Hard//talk waarin zij pleit tegen positieve discriminatie in sollicitatieprocedures. Juist... Lees meer

Inclusiviteit

Echte inclusiviteit is nog ver weg

Het debat over diversiteit en inclusiviteit in de culturele sector gaat niet ver genoeg. Lees meer

Tip: Geef het voordeel van de twijfel

Geef het voordeel van de twijfel

Redacteur Else Boer schippert tussen cynisme en naïviteit. 'Om naïviteit te vermijden, besloot ik dat cynisme een adequate reactie op de wereld was. Maar het continu bevragen van mensen en hun beweegredenen is vermoeiend.' Lees meer

Alles vijf sterren: 14

Geen douche, geen geloof, geen adem

Deze week worden we blij van een zeiltripje naar het Markermeer, een serie over verkeerd geplaatste bewijslast, en een dansvoorstelling van Arnhemse meisjes. Lees meer

Hard//talk: Greta Thunbergs requiem voor een droom

Greta Thunbergs requiem voor een droom

Thunberg deinst er niet voor terug een onderdeel te worden van haar eigen verhaal. Lees meer

Automatische concepten 26

Over de column (niets dan goeds?)

Iduna schrijft al jaren columns voor Hard//hoofd en vraagt zich af: hoe komt het toch dat ze ergens alsnog verwarde gevoelens heeft bij het fenomeen 'column'? Een overpeinzing die terugvoert naar Iduna's jaren op de universiteit en de twijfel over de plek die ze in mag nemen in de wereld. Lees meer

Het verlies van succes 2

Het verlies van succes

In een tijd waarin het steeds noodzakelijker lijkt te worden om prestaties te etaleren, denkt Mare Groen na over het systeem achter onze opvattingen aangaande succes dan wel mislukking. Ik lig nog steeds op bed en ben de hele dag niet buiten geweest. Het is 20.00 uur. Ik heb afgesproken om naar de film te... Lees meer

Tip: Durf hardop te dromen

Durf hardop te dromen

Rose Doolan vertrok jaren geleden naar San Francisco, met wilde plannen en weinig budget. Lees meer

 De blinddoek komt af

De blinddoek komt af

Vrouwe Justitia heeft haar blinddoek afgenomen. Lees meer

Column: Mammie

Mammie

'Arme mammie, sorry mammie!', hoort Trudy in de wachtkamer van het ziekenhuis. De irritatie die dit oproept komt vanuit een nooit gedichte kloof in het verleden. En dat heeft alles met het woord 'mammie' te maken. Lees meer

De geruchten zijn waar. Lees Hard//hoofd nu ook op papier!

Bestel op tijd je eigen exemplaar van de eerste editie, met als thema: ‘Ik’. We hebben drie covers ontworpen. Kies je favoriet.

Bestellen