Op de kanalen van de sociale media doen optische illusies het goed: plaatjes die ervoor zorgen dat je niet weet wat je ziet. De oude vrouw/jonge vrouw, de bewegende spiralen en het vrouwenhoofd in het mannenhoofd kwamen afgelopen maand allemaal weer eens voorbij. Onlangs zag Brankele een mindfuck waar ze erg van onder de indruk was. En zij weet hoe het werkt - ongeveer zoals bowlen.

Er circuleert een interessant plaatje op Facebook. Een negatief van een in badpak gehulde mooie vrouw. Niet geheel onalledaags, ben je wellicht geneigd te zeggen. Op het wereldwijde web doen wel meer plaatjes van haast ontblote vrouwen de ronde. Maar deze vrouw is een illusie. Niet omdat ze de gewone sterveling met haar onaardse schoonheid op de feiten drukt – voor de man het onvermogen haar te kunnen krijgen, voor de vrouw de uren in de sportschool die er voor het volgende badpakmoment zouden moeten volgen - nee, deze vrouw onthult een eigenaardig visueel fenomeen. Als je een aantal seconden naar de wat blauw uitgeslagen vrouw kijkt, je ogen sluit, en ze direct daarna geopend op een witte muur richt, zie je diezelfde vrouw in normale kleuren. Smurf wordt mens, zoiets. Hoe kan dat? En wat heeft het met bowlen te maken?

Instructie: Fixeer je ogen op de rode neus, en kijk 30 seconden lang zonder te knipperen naar de foto. Sluit dan je ogen en kijk naar een witte achtergrond, terwijl je met je ogen knippert. Kijk en huiver!

Kegeltjes

Wanneer er licht van de buitenwereld op je ogen valt, schiet het met de vaart van een professioneel door Jesus Quintana gegooide bowlingbal door je pupil, waarna het terechtkomt op de achterkant van je oogbol. Hier bevindt zich je netvlies, de retina. In je retina zitten miljoenen lichtgevoelige cellen, fotoreceptoren, die het licht opnemen. Ze zijn te verdelen in 'staafjes’ en ‘kegeltjes’. Beide typen receptoren zetten het licht om in signalen die je hersenen kunnen verwerken. Staafjes hebben weinig licht nodig om geactiveerd te worden, en interpreteren de lichtsterkte. De kegeltjes hebben wel helder licht nodig voor activatie, en die zijn verantwoordelijk voor het waarnemen van kleuren. Vandaar dat het bij schemering lastiger wordt om kleuren te onderscheiden: de bowlingbal van licht krijgt de kleurontwarende kegeltjes niet omver, maar de staafjes wel.

De menselijke retina is een bowlingbaan voor extreem motorisch gestoorden, waar zo’n vijf miljoen kegeltjes op het einde van de baan staan. Er gaan er dus altijd wel een paar om, en welke dat precies zijn bepaalt wat je ziet. De kegeltjes kun je verdelen in drie verschillende typen. Grofweg is er een type kegeltje voor rood, blauw of groen licht. De golflengte en intensiteit van het licht, die de kleur en helderheid bepalen, stimuleren bepaalde typen kegeltjes. Uit de combinatie van geactiveerde kegeltjes wordt vervolgens afgeleid welke kleur je ziet. Als een ‘groen’ en een ‘blauw’ kegeltje tegelijk worden omgegooid, zie je de kleur cyaan (een blauwig turquoise).

Groen is het nieuwe blauw

Tot zover het inleidende college zicht. Maar hoe komt het nou dat we een vrouw-in-badpak in kleuren van vlees en bloed zien wanneer we naar een witte muur kijken, terwijl we haar even tevoren slechts in negatieven gehuld zagen? Dit komt door gewenning. Al die kegeltjes zijn cellen die signalen doorgeven. Ook cellen kunnen moe worden als er continu aanspraak op ze wordt gemaakt. Normaal gesproken maken je ogen voortdurend kleine bewegingen, zodat het licht dat op je retina valt steeds een beetje verschuift en de lichtgevoelige cellen telkens net een ander signaal binnenkrijgen. Als je je blik fixeert forceer je de kegeltjes echter tot uitputting. Als een kegel eenmaal is omgegooid moet-ie immers weer worden opgeraapt voordat er weer een bowlingbal tegenaan gesmeten kan worden. Het licht dat vervolgens binnenvalt moet dan door kegeltjes met een andere kleurgevoeligheid worden geïnterpreteerd, en die geven een ‘verkeerd’ signaal door. Zo kan blauw licht bijvoorbeeld als groen gezien worden.

Het hierboven omschreven gewenningseffect, dat optreedt als één soort kegeltje langere tijd achtereen gestimuleerd wordt, zorgt voor ‘nabeelden’. De bekendste variant hiervan is die van de dot licht die in je ogen blijft hangen nadat een bevriende amateurfotograaf weer eens totaal onverwachts de flits in je gezicht liet schitteren, ‘omdat dat van die leuke spontane foto’s geeft’. Beelden kunnen dus letterlijk op je netvlies blijven staan. Maar dan zijn we er nog niet. Het zou namelijk wel heel toevallig zijn als het licht – in het geval van deze badpakmevrouw – na overstimulatie van bepaalde kegeltjes, precies díe kegeltjes activeert die haar lichaams- en haarkleur accuraat weergeven. Het geheim is dat nabeelden altijd kleuren hebben die complementair zijn aan de kleuren die in eerste instantie werden waargenomen.

Illustratie: Gemma Pauwels

Je visuele systeem werkt op een antagonistische manier: als de ene kleur aanstaat, staat de andere kleur uit. In het wetenschappelijke kleursysteem bestaan er drie paren van primaire kleuren, die tegenover elkaar staan in de kleurencirkel: rood-cyaan, blauw-geel en groen-magenta (een soort paars). Als de groene kegeltjes allemaal omvergeworpen zijn en niet meer opstaan, zal de aangegooide groene bowlingbal zich bij gebrek aan beter automatisch tegen de kegeltjes keilen die gevoelig zijn voor magenta. Hierdoor interpreteren je hersenen magenta, terwijl ze eigenlijk groen licht zien. Hetzelfde gebeurt bij de badpakvrouw; je ziet haar complementaire kleuren.

We zien niet wat we zien

Voor de mensen die echt van mindfucks houden: nabeelden kunnen ook volledig stilstaande figuren optisch in beweging krijgen, een illusie die tot stand komt doordat onze ogen over het figuur heen en weer bewegen (zie deze link met paarse bolletjes die groen lijken te worden en dan ook nog in de rondte gaan draaien - het moet niet gekker worden).

We zien dingen die er niet zijn, zien kleuren omgekeerd en zetten stillevens om in een perpetuum mobile, puur omdat het innerlijke oog af en toe wat vermoeid raakt. Het bowlingspel in onze ogen bepaalt hoe we de buitenwereld uiteindelijk zien, en of we groen licht daadwerkelijk als groen interpreteren. Ziedaar hoe bowlen opeens een filosofische betekenis kan krijgen: onze geest is de grensrechter van de waarheid.

Share

Tweet

Mail

App

Brankele Frank