◊ Informatie
De Hallen
Dit najaar presenteert De Hallen Haarlem de internationale groepstentoonstelling He disappeared into complete silence: rereading a single artwork by Louise Bourgeois. Centraal in deze tentoonstelling staat het boekje He disappeared into complete silence (1947), een relatief onbekend kunstwerk van de Frans-Amerikaanse kunstenaar Louise Bourgeois. He disappeared into complete silence: rereading a single artwork by Louise Bourgeois is nog t/m 4 december 2011 te zien in het museum.
Belangrijk onderdeel van het tentoonstellingsproject was een serie van negen evenementen, waarin werd ingezoomd op verschillende aspecten van He disappeared into complete silence. Op zaterdag 3 december om 15:00 uur zal de laatste van deze evenementen plaatsvinden: de muzikale performance Wholeheartedly door Rory Pilgrim.
Word fan van De Hallen op Facebook en maak kans om een jaar lang toegang tot dit museum te krijgen!
In de Hallen in Haarlem is één klein boekje het uitgangspunt voor een volledige tentoonstelling. Roos werd verrast en sprak met Laurie Cluitmans, een van de curatoren. Intuïtie staat centraal: in hun werkwijze, in de kunst die ze interessant vinden en in de ervaring die ze bezoekers willen geven.
My emotions are my demons
Soms klopt iets zonder dat je weet waarom. Je intuïtie ziet dat er een relatie is tussen twee fenomenen, maar je kunt het (nog) niet rationeel verklaren. In het dagelijks leven hechten we weinig waarde aan dit soort vrije associaties, maar zo’n intuïtief vermoeden is er niet voor niets. De tentoonstelling He disappeared into complete silence: rereading a single artwork in het Haarlemse museum De Hallen geeft de bezoeker de ruimte om zijn associaties serieus te nemen. En hij wordt beloond.
Centraal staat het kleine boekje van de Frans-Amerikaanse kunstenares Louise Bourgeois (1911 – 2010). De excentrieke Bourgeois werd op latere leeftijd beroemd met haar sculpturen over persoonlijke thema’s als seksualiteit, vrouwelijkheid, familie, angst, pijn en het onbewuste. Wereldberoemd werd haar gigantische spin Maman die in 1999 tentoon werd gesteld in de Turbinehal van het Britse Tate Modern. Telkens weer benadrukte Bourgeois de emoties en de onbewuste krachten die de drijfveer waren voor haar werk. "My emotions are my demons [...] It is not emotions themselves. It is the intensity of the emotions, they are much too much for me to handle. That's why I transfer the energy into sculpture", vertelde de hoogbejaarde dame in een documentaire, twee jaar voor haar overlijden vorig jaar.
In De Hallen geen grote spinnen. He disappeared into complete silence is een klein grijs boekje uit 1947, met negen korte verhaaltjes, bijna gedichten, die vergezeld worden door negen etsen. We maken kennis met een wachtend meisje, een soldaat, een echtgenoot; allemaal figuren die zich geen raad weten, geen contact kunnen leggen, geïsoleerd zijn. "Once a man was telling a story, it was a very good story too, and it made him very happy, but he told it so fast that nobody understood it."
Op de etsen bij de verhaaltjes staan geen mensen, maar gebouwen, constructies, ladders en machines, die het beklemmende en ontheemde gevoel van de personages versterken. Dit werk is het vertrekpunt van de tentoonstelling. Maar minstens zo interessant als het werk van Bourgeois, zijn de andere werken. Werken van hedendaagse kunstenaars, waaronder ook bekende namen als Tracy Emin en Paul McCarthy & Mike Kelly, die op een prettig associatieve manier zijn neergezet. Of het nu de kleur, het materiaal, de tekeningen, het thema, de beklemming of de humor is: alle werken haken aan bij een ander aspect van Bourgeois' werk. Zo is de ladder uit een ets van Bourgeois levensgroot in de tentoonstelling beland. De ladder leidt de bezoekers naar een donkere zolder, waar de tentoonstelling verder gaat.
Illustratie: Elise van Iterson
Vrij associëren
Behalve het herlezen en interpreteren van Bourgeois' fascinerende werk is de tentoonstelling vooral een ode aan de associatie, aan de vrijheid om verbindingen te maken. Verbindingen tussen je eigen lichaam, de dood, het gevoel van de eerste keer dat je met iemand naar bed ging, of de herinnering aan de keer dat je je bij verstoppertje in die donkere kast verborg. De kunstwerken roepen persoonlijke beelden en herinneringen op, die door de bezoeker voor het eerst met elkaar in verbinding worden gebracht. Dat zorgt voor een individuele ervaring die hoogst ongebruikelijk is in hedendaagse tentoonstellingen. Het is je eigen persoonlijke tentoonstelling.
Deze individualiteit sluit aan bij de drijfveren van Bourgeois' werk – de intieme emoties, de individuele gedachten en de associaties die zich niet in woorden laten vangen. De tentoonstelling maakte mij nieuwsgierig: naar ander werk van Bourgeois en, gek genoeg, naar mijn eigen manier van denken en associëren. Zonder dat mijn bezoek aan De Hallen een diepgaande therapeutische sessie werd, zonder dat ik direct de behoefte had om aan de garderobedame de angsten uit mijn kindertijd te vertellen, liep ik toch met een vreemd gevoel terug naar het station. Waarom durfde ik in eerste instantie niet naar die zolder, en wat was er eigenlijk zo vervelend aan dat filmpje van Paul McCarthy?
Deze manier van tentoonstellen prikkelt en doet verlangen naar meer. Zeker in onze tijd waarin tentoonstellingen vooral heel conceptueel uitgedacht willen zijn, maar er daarbij niet in slagen tot het gevoel te spreken. Ik sprak met curator Laurie Cluitmans (1984), die deze tentoonstelling samen met Arnisa Zeqo (1981) samenstelde. Ze was gefascineerd door de pogingen van mensen om te communiceren, door het onvermogen en de universaliteit ervan. In He disappeared into complete silence herkende ze dezelfde fascinatie.
De gouden formule
"Vaak wordt het werk van Bourgeois autobiografisch gelezen, maar wij wilden met deze tentoonstelling juist een ander perspectief bieden. In He disappeared into complete silence verbeeldt Bourgeois natuurlijk wel gevoelens die ze kent, maar op verschillende manieren en vanuit verschillende personages. Het werk heeft veel verschillende karakteristieken, die we in de tentoonstelling proberen uit te werken, op een gevoelsmatige en subjectieve manier." Bij het samenstellen van de tentoonstelling werkten Cluitmans en Zeqo met het idee van de familiegelijkenis. “Net zoals mensen binnen één familie op verschillende manieren op elkaar kunnen lijken, door haarkleur, mond of bewegingen, zo hebben deze werken op verschillende niveaus overeenkomsten met elkaar.”
Cluitmans en Zeqo werkten niet vanuit een concept maar vanuit hun eigen ervaring aan de tentoonstelling. Maar Cluitmans benadrukt dat ze op op een andere manier geprobeerd hebben te vernieuwen: "Het was voor onszelf een bijzondere tentoonstelling, omdat het onze eerste museale tentoonstelling is. Vaak wordt dan verwacht dat jonge curatoren jonge kunstenaars tonen, generatiegenoten. Dat was voor ons geen uitgangspunt. We wilden juist verschillende generaties kunstenaars en kunstwerken bij elkaar brengen en hun onderlinge associaties tonen vanuit het perspectief van He disappeared into complete silence."
Deze twee curatoren hebben het werk van Bourgeois en de verbeeldingskracht van de bezoeker zo goed hebben aangevoeld. Dat belooft wat voor de toekomst.