Mees heeft een ongrijpbaar verlangen naar nieuw schoeisel. De collectie rechtvaardigt zelfs een walk in closet: "Ik dacht dat ik elke dag in mijn roze gevederde badjas met een versgeperste jus en de krullers nog in mijn haar, mijn handen langs de zijden blouses zou laten glijden en dat precies het goede paar muiltjes als in een Disney-film vanzelf naar voren zou komen trippelen." Niets blijkt minder waar.
Een paar jaar geleden verhuisde ik naar een andere stad, negen duizend kilometer verderop. In aanloop naar mijn migratie moest het huis worden uitgemest en drie vriendinnen waren me te hulp geschoten bij het uitzoeken van mijn klerenkast. In de lange gang hadden we al mijn schoenen naast elkaar gezet, een driedubbele rij. Zevenennegentig paar schoenen, het gros hakken, staarden me trouwhartig aan, keurig in de houding. Vanuit de deuropening keek ik ernaar. “Weet je wat het is Mees, over tien jaar heb je weer honderd paar”, zei mijn vriendin. Ik knikte en liep er keurend langs. Weg, weg, weg, weg. Er bleven er twintig over. Inmiddels is het drie jaar later. Ik woon weer in hetzelfde huis met de lange gang. Ik ga er rustig vanuit dat het twintigtal zich heeft vervijfvoudigd. Bijzonder, want ondanks deze Imelda Marcos-neigingen draag ik over het algemeen maar enkele paren, en wel de nieuwste. Tot er weer een helverlichte etalage verschijnt, met daarin twaalf centimeter hoge exemplaren.
Altijd maar weer die zucht naar iets nieuws, waar komt dat toch vandaan? Als het geen schoenen zijn, dan is het wel weer iets anders. De mannen die dit lezen en stoer verkondigen dat ze maar twee paar schoenen hebben, kwijlen waarschijnlijk bij de aanblik van de verkooppagina van Apple, of spitten elke zaterdag de schappen door bij Concerto (doet iemand dat eigenlijk nog wel eens?). Het duurt niet lang voordat we zijn uitgekeken op datgene dat we hebben en we wederom reikhalzend uitkijken naar verandering van spijs. Of in elk geval een nieuwe iPhone.
De psychoanalyse, vooral bekend als een stroming die werd opgezet door een cokeverslaafde Oostenrijker die ons vertelde dat we onbewust te allen tijde geobsedeerd zijn door piemels, biedt een inzicht in dit ongrijpbare verlangen. Freuds leerling Jacques Lacan schreef hier uitvoerig over. In Objects of Consumption, Causes of Desire beschrijft Yannis Stavrakakis de oorzaak van begeerte en de manier waarop dit invloed heeft op ons consumptiegedrag vanuit het standpunt van Lacan. Het komt erop neer dat vanaf het moment waarop de mens taal ontwikkelt en zich realiseert dat niet alles één is, maar dat er een onderscheid is tussen ‘ik’ en de ‘ander’, het verlangen ontstaat naar een eenheid. Omdat we hiertoe geen directe toegang hebben, voelt de mens een soort leegte, een verlangen naar iets anders, naar iets wat mist, iets waaraan onmogelijk te voldoen is. Er is niet één object van verlangen, enkel een object dat het verlangen aanwakkert. Zoals een nieuw paar schoenen. Vanuit advertenties en onze zogeheten consumptiemaatschappij wordt dit verlangen uiteraard wel een bepaalde richting op gestuurd. Het wordt aangewakkerd en gecreëerd. Ons wordt wijsgemaakt dat we dingen écht nodig hebben en als de reclame-industrie onze fantasie niet opstookt dan zorgen we hier zelf wel voor. Deze fantasie, het idee dat het object de leegte in ons zou kunnen vullen (kan iemand een fallusgrap maken, alsjeblieft?) kan nooit worden waargemaakt, alleen een tijdelijk gevoel van voldoening geven.
De helft van je lichaamsgewicht dat rust op een paar vierkante centimetertjes.
Hoe lang duurt het totdat een aangeschaft paar schoenen niet meer genoeg is en de nieuwigheid ervan af? Ik had laatst zo’n frustrerende dag dat ik letterlijk VIER paar pumps in één keer aanschafte. Hetzelfde paar, in rood, blauw, groen en oker. Het klinkt een beetje achterlijk, maar ik voelde me écht beter na die aankoop. Waarom zijn schoenen nou zo’n verschrikkelijke clichéaankoop voor vrouwen? In principe zijn hakken natuurlijk mooi, maar laten we wel wezen: ze doen vreselijk veel pijn. Denk je even in, de helft van je lichaamsgewicht dat rust op een paar vierkante centimetertjes. Maar goed, hakken hebben mooie kleurtjes en glittertjes en de menselijke ziel is simpel. Bovendien is de aanschaf van schoenen een duurzame. Of je nou aankomt of niet, je blijft je schoenen passen en elk nieuw paar is een toevoeging aan de collectie. Tegenwoordig heb ik een walk in closet (in plaats van de vroegere walk-over klerenbaal die mijn huis heette) en staan mijn schoenen op kleur gesorteerd te shinen. Ik postte een foto ervan op Facebook en kreeg veertig keer zoveel likes als al mijn andere posts. Ik dacht dat die kast het ultieme zou zijn. Mijn eigen klerenkamer, net als Mariahs schoenenverdieping. Ik dacht dat ik elke dag in mijn roze gevederde badjas met een versgeperste jus en de krullers nog in mijn haar, mijn handen langs de zijden blouses zou laten glijden en dat precies het goede paar muiltjes als in een Disney-film vanzelf naar voren zou komen trippelen. In werkelijkheid is mijn grijze HEMA badjas weinig sexy te noemen en sta ik mezelf elke dag af te vragen waarom ik geen normale platte schoenen bezit waarmee ik door de sneeuw kan ploeteren. Je weet wel, gympen. Sneakers. Nee hoor. Op die momenten verandert mijn sprookje in het verhaal van Koning Midas, die tussen al zijn goud verhongert.
Dus wat te doen? Het is net als met mijn andere onverstandige gewoonten - roken, drinken, zout eten, biertjes openen met mijn tanden - hoewel ik beter weet, zal ik in de nabije toekomst waarschijnlijk niet ophouden met kopen van mooie hakken die zowel mijn voeten als mijn portemonnee pijn doen. De koopzucht kan onmogelijk gestild worden, maar misschien is het mogelijk mijn verlangen naar nieuw schoeisel om te zetten in een ander soort verlangen. Iets waar ik beter van word. Of beter nog: waar anderen van profiteren. Er zijn ten slotte genoeg dingen die nooit in vervulling zullen gaan, maar waar het toch loont om er voor te vechten. Vrijheid. Vrede. Of in mijn geval, een opgeruimd huis. Als ik nou mijn onderbewustzijn erin kan luizen en kan laten denken dat het voldane gevoel van een aankoop hetzelfde is als het voldane gevoel van het doen van de afwas, of het helpen oversteken van een bejaarde, dan worden we er allemaal beter van. En als ik dan word uitgenodigd om te spreken op een bijeenkomst van de Verenigde Naties, heb ik toch al zestig paar hakken waarop ik de zaal in kan komen paraderen.