Illustratie: Mirte Slaats

Hoe baanbrekend is ons appeltje x en appeltje v? En ontslaat dat de auteur van iedere verantwoordelijkheid bronnen te vermelden? Een korte geschiedenis van copy/paste." />

Illustratie: Mirte Slaats

Hoe baanbrekend is ons appeltje x en appeltje v? En ontslaat dat de auteur van iedere verantwoordelijkheid bronnen te vermelden? Een korte geschiedenis van copy/paste." />
Asset 14

Knippen en Plakken

De jonge Duitse schrijfster Helene Hegemann beroept zich op de 'remix'-generatie om haar keur aan citaten en gebrek aan bronvermelding te rechtvaardigen. Maar hoe baanbrekend is ons appeltje x en appeltje v? En ontslaat dat de auteur van iedere verantwoordelijkheid bronnen te vermelden?

Afgelopen maand werd in Duitsland de Preis der Leipziger Buchmesse voor fictie uitgereikt – met €15.000 een niet te flauwe boekenprijs. De bijbehorende commotie (want wat is een literaire prijs nog zonder commotie?) ontstond een paar weken geleden. Toen bleek namelijk dat één van de genomineerden, de zeventienjarige Helene Hegemann, nogal liberaal was geweest in het citeren van andere auteurs – maar wat zuinig met de bronvermelding. Haar roman, Axolotl Roadkill, hád namelijk geen bronvermelding.

Slordige vergeetachtigheid? Plagiaat? Niets van dat al, aldus de schrijfster zelf: in haar reactie presenteerde ze zich als vertegenwoordiger van een “remixgeneratie.” Voor die generatie, legde Stegemann uit, is knippen en plakken doodnormaal – en trouwens: “er bestaat al lang niet meer zoiets als originaliteit. Alleen authenticiteit.” De jury van de Prijs van de Boekenmarkt van Leipzig gaf Hegemann impliciet gelijk: de nominatie werd gehandhaafd. Dat Hegemann uiteindelijk niet in de prijzen viel, doet aan die geste niets af – en dat is jammer. Want tussen de constatering dat originaliteit niet meer bestaat, en het opheffen van voetnoten, bestaat totaal geen logisch verband.

De term remix is oorspronkelijk uit de muziek afkomstig, en verwijst naar het onafhankelijk manipuleren van de verschillende sporen van een nummer. Later werd het begrip geadopteerd door DJ’s die nummers aan en door elkaar mixten; en weer later door media- en cultuurwetenschappers als Lev Manovich en Lawrence Lessig. Die verklaarden het postmodernisme dood en riepen het remixtijdperk uit: een tijdperk waarin alle culturele productie is gebaseerd op het knippen, plakken, hergebruiken, samplen en uitbreiden van materiaal dat er al is.

Hegemann doet beschuldigingen van plagiaat van de hand door zich te beroepen op deze nieuwe cultuur en deze nieuwe generatie. Maar je kan je afvragen in hoeverre er werkelijk iets nieuws aan de hand is: citatenboeken zijn in elk geval al een stuk ouder dan de generatie die opgroeide in het internettijdperk.

In de zeventiende eeuw had je bijvoorbeeld het commonplace book: boeken waarin politici, schrijvers en andere publieke figuren uitspraken en citaten opschreven die ze later konden gebruiken in toespraken en pamfletten – een beetje zoals het Groot Citatenboek dat tien jaar geleden een populair verjaardagscadeau was onder zes vwo’ers die niet goed wisten wat ze elkaar moesten geven.

Commonplace book (midden 17e eeuw): anoniem manuscript met gedichten van verschillende auteurs, waaronder Shakespeare's tweede sonnet.

In de 19e eeuw was het bijhouden van een plakboek een populair tijdverdrijf: tijdschriften, kranten en andere boeken werden verknipt, en de knipsels door iedere plakboekeigenaar naar eigen inzicht ingeplakt. Het resultaat was een boek dat tegelijkertijd wel en niet door jou zelf was gemaakt; de scheidslijn tussen auteur en lezer was dus al onduidelijk en werd al betwist toen termen als user generated content en Web 2.0 nog moesten worden uitgevonden.

Nog wat? Aristocratische dames in Victoriaans Engeland maakten fotocollages die qua fantasie en veelzijdigheid niet voor die avant-garde kunstenaars van de twintigste eeuw onder deden; Picasso gebruikte krantenknipsels voor zijn kubistische schilderijen; en de kunstenaars van Dada probeerden de chaos van de Eerste Wereldoorlog te symboliseren in collages van tekst en beeld.

Misschien zijn we het jager- en verzamelaartijdperk wel nooit helemaal ontgroeid. In plaats van noten en zaden verzamelen we nu woorden, zinnen, en foto’s – we knippen ze uit en plakken ze op, al dan niet digitaal. Zo bezien is er met het immer uitdijende universum van doe-het-zelf-met-andermans-materiaal filmpjes op YouTube, of het leger aan beeldend kunstenaars dat, onder aanvoering van Erik Kessels en Hans Aarsman, het ene found photography boek na het andere produceert, weinig nieuws onder de zon.

Hoe leuk Generatie Remix ook klinkt als opvolger van Generatie Nix, de suggestie die de naam wekt van een nieuw en radicaal anders fenomeen klopt simpelweg niet. Eén blik op de cultuurgeschiedenis maakt duidelijk dat, zoals Lessig en Manovich overigens ook benadrukken, het Romantische ideaal van een eenzaam en origineel creatief genie de uitzondering vormt, niet de norm.

We knipten en plakten lang vóór appeltje x en appeltje v: en daarom houdt Hegemann’s zelfverdediging, gebaseerd op een radicaal veranderd cultureel speelveld, geen stand.

Er is heus wel iets veranderd: alleen zit die verandering ‘m niet in de geboorte, mede mogelijk gemaakt door internet, van een remixgeneratie. Wat er is veranderd, is dat de knippende-en-plakkende medemens niet langer in de privacy van de keukentafel aan het fröbelen is, maar online, publiekelijk, en zichtbaar voor iedereen.

Maar wat die doe-het-zelvers doen is niet hetzelfde als wat Hegemann deed: zij publiceerde namelijk een boek binnen een systeem dat zeker niet “nieuw” te noemen is: dat van uitgevers en boekhandels en literaire prijzen. Bij dat systeem horen een aantal conventies – en bronvermelding is er daar één van.

Zolang de internetgeneratie in dat systeem mee wil draaien, moet ze ook volwassen genoeg zijn om volgens de regels te spelen. Of ze moet met argumenten komen waarom die regels moeten worden aangepast – de populariteit van appeltje x en appeltje v telt in elk geval alvast niet mee.

Voor de geschiedenis van plakboeken, zie Ellen Gruber-Garveys artikel Scissorizing and Scrapbooks (in New Media 1740-1915, MIT Press, 2003); voor meer inzicht in de Hegemann-affaire en remixcultuur, zie Randy Kennedys The Free Appropriation Writer in The New York Times van 26 februari 2010, en voor Lev Manovich’ omschrijving van remixcultuur zie zijn artikel What Comes After Remix? (2007, en te downloaden op zijn site manovich.com.)

Mail

Lynn

We willen je iets vertellen. Hard//hoofd is al bijna tien jaar een vrijhaven voor jonge en experimentele kunst, journalistiek en literatuur. Een walhalla voor hemelbestormers en constructieve twijfelaars, een speeltuin voor talentvolle dromers en ontheemde jonge honden. Elke dag verschijnen op onze site eigenzinnige artikelen, verhalen, poëzie, kunst, fotografie en illustraties van onze jonge makers. Én onze site is helemaal gratis.

Hoe graag we ook zouden willen; zonder jou kunnen we dit niet blijven doen. We hebben namelijk te weinig inkomsten om dit vol te houden. Met jouw hulp kunnen we de journalistiek, kunst en literatuur van de toekomst mogelijk blijven maken, en zelfs versterken.

Als je ons steunt, dan maken wij jou meteen kunstverzamelaar door je speciaal geselecteerde kunstwerken toe te sturen. Verzamel kunst en help je favoriete tijdschrift het volgende decennium door. We zullen je eeuwig dankbaar zijn. Draag Hard//hoofd een warm hart toe.

Word kunstverzamelaar
het laatste
10 jaar HH

10 jaar HH

Hard//hoofd is een vrije ruimte voor verbeelding en verhalen. Een niet-commercieel platform waar talent online en offline de ruimte krijgt om te experimenteren en zich te ontwikkelen. Het bestaan van zo’n plek is niet vanzelfsprekend. Sluit je daarom bij ons aan. We zijn bewust gratis toegankelijk en advertentievrij. Wij geloven dat nieuwe makers vooral een... Lees meer

Tip: Kijk slechte televisie

Kijk slechte televisie

'Ik heb afleveringen van The Real Housewives waar Shakespeares beste stukken niet aan kunnen tippen.' Lees meer

 Kamikazeplastics

Kamikazeplastics

Immuuncellen die de minuscule deeltjes onschadelijk proberen te maken, bekopen dat vervolgens met hun eigen leven. Lees meer

Alles vijf sterren: DEZE SERIE IS GEWOON ZO GOED

Het voert te ver om het hele verhaal uit te leggen

Deze week worden we blij van stekjes, een queer Lees meer

Over wulken en burgemeesters 2

Over wulken en burgemeesters

'Een huis is een constructie, maar een huis is ook een gevoel dat gedeeld wordt. Er blijven sporen achter wanneer bewoners sterven. Een huis verandert terwijl het blijft staan.' Lees meer

We laten ons niet sussen 1

We laten ons niet sussen

Twee weken geleden onthaalden politici en de media 2500 protesterende boeren met open armen op het Malieveld. De 35.000 klimaatstakers en de bezorgde burgers van Extinction Rebellion konden rekenen op een stuk minder steun. Wat is er nodig om de urgentie van de klimaatcrisis echt te laten voelen?, vraagt Jarmo Berkhout zich af. De legers... Lees meer

Tip: Leer een ambacht

Leer een ambacht

Nora van Arkel ging spontaan een dag in de leer bij een Berlijnse Meisterbacker. Daar leerde ze minder te denken en meer te doen. Een tip om eens te vragen of iemand je een ambacht wil leren. Lees meer

 Staakt-het-boeren

Staakt-het-boeren

Duizenden boeren toogden naar het Malieveld met hooivork en tractor. Lees meer

Column: September Blues

September Blues

De maand september is weer voorbij en dat betekent voor Trudy afscheid nemen en opnieuw beginnen. Van haar zomerhuisje op het platteland keert ze terug naar het leven in de stad. Lees meer

Filmtrialoog: Manta Ray

Manta Ray

Redacteuren Eva van den Boogaard, Mat Hoogenboom en Oscar Spaans bezochten de bioscoop om het speelfilmdebuut van de Thaise regisseur Phuttiphong Aroonpheng te zien. Het werd een magische ervaring: Manta Ray bleek een even eenvoudige als betoverende vertelling over een voor dood achtergelaten man die door een visser uit de mangrove wordt gered. Mat: Wat... Lees meer

Hard//talk: Bij gelijke geschiktheid tellen kwaliteit en capaciteit net zo goed

Bij gelijke geschiktheid tellen kwaliteit en capaciteit net zo goed

De wereld staat in brand en dat mag niet onbeschreven blijven. In tegenstelling tot Ella Kuijpers ziet Gatool Katawazi er wél het belang van in om voorkeur te geven aan de sollicitant die de diversiteit binnen een organisatie versterkt. Afgelopen zomer schreef Ella Kuijpers een Hard//talk waarin zij pleit tegen positieve discriminatie in sollicitatieprocedures. Juist... Lees meer

Inclusiviteit

Echte inclusiviteit is nog ver weg

Het debat over diversiteit en inclusiviteit in de culturele sector gaat niet ver genoeg. Lees meer

Tip: Geef het voordeel van de twijfel

Geef het voordeel van de twijfel

Redacteur Else Boer schippert tussen cynisme en naïviteit. 'Om naïviteit te vermijden, besloot ik dat cynisme een adequate reactie op de wereld was. Maar het continu bevragen van mensen en hun beweegredenen is vermoeiend.' Lees meer

Alles vijf sterren: 14

Geen douche, geen geloof, geen adem

Deze week worden we blij van een zeiltripje naar het Markermeer, een serie over verkeerd geplaatste bewijslast, en een dansvoorstelling van Arnhemse meisjes. Lees meer

Hard//talk: Greta Thunbergs requiem voor een droom

Greta Thunbergs requiem voor een droom

Thunberg deinst er niet voor terug een onderdeel te worden van haar eigen verhaal. Lees meer

Automatische concepten 26

Over de column (niets dan goeds?)

Iduna schrijft al jaren columns voor Hard//hoofd en vraagt zich af: hoe komt het toch dat ze ergens alsnog verwarde gevoelens heeft bij het fenomeen 'column'? Een overpeinzing die terugvoert naar Iduna's jaren op de universiteit en de twijfel over de plek die ze in mag nemen in de wereld. Lees meer

Het verlies van succes 2

Het verlies van succes

In een tijd waarin het steeds noodzakelijker lijkt te worden om prestaties te etaleren, denkt Mare Groen na over het systeem achter onze opvattingen aangaande succes dan wel mislukking. Ik lig nog steeds op bed en ben de hele dag niet buiten geweest. Het is 20.00 uur. Ik heb afgesproken om naar de film te... Lees meer

Tip: Durf hardop te dromen

Durf hardop te dromen

Rose Doolan vertrok jaren geleden naar San Francisco, met wilde plannen en weinig budget. Lees meer

 De blinddoek komt af

De blinddoek komt af

Vrouwe Justitia heeft haar blinddoek afgenomen. Lees meer

Column: Mammie

Mammie

'Arme mammie, sorry mammie!', hoort Trudy in de wachtkamer van het ziekenhuis. De irritatie die dit oproept komt vanuit een nooit gedichte kloof in het verleden. En dat heeft alles met het woord 'mammie' te maken. Lees meer

De geruchten zijn waar. Lees Hard//hoofd nu ook op papier!

Bestel op tijd je eigen exemplaar van de eerste editie, met als thema: ‘Ik’. We hebben drie covers ontworpen. Kies je favoriet.

Bestellen