De wereld staat in brand en dat mag niet onbeschreven blijven. Jules las de reacties op het boek van Emmanuel Todd en maakt zich zorgen om het wij/zij-denken dat het debat overheerst.
In zijn boek Qui est Charlie? hekelt de Franse demograaf Emmanuel Todd de mensen die zich na de aanslagen op Charlie Hebdo solidair verklaarden met het blad. Hij noemt ze 'blanke Fransen, die voor alles hun sociale dominantie wilden bevestigen' door 'te spugen op de godsdienst van de zwakken' (de Volkskrant, 11 mei). Premier Valls noemt deze uitspraken en het bijbehorende boek ‘zelfhaat van intellectuelen’ en beschuldigt Todd ervan ‘niet meer in Frankrijk te geloven’. Het is een discussie die in veel landen speelt. In Duitsland is het Thilo Sarrazin (auteur van Deutschland schafft sich ab) die meent dat Duitsland zijn eigenheid te grabbel gooit. In Nederland vindt Geert Wilders dat we onze ‘joods-christelijke waarden’ verkwanselen door de islamitische cultuur een plek te geven.
De argumenten van Sarrazin, Valls en Wilders zijn op het oog sterk: waarom zou je je westerse waarden van vrijheid, gelijkheid en broederschap opofferen ten faveure van een atavistische religie uit het oosten? Het gaat echter niet om het te grabbel gooien van westerse waarden en normen. Geen intellectueel is erop uit om de rechtstaat te gronde te richten en te vervangen door de sharia. Het gaat er om dat je, alleen al door te praten over Fransheid, Duitsheid of Nederlandsheid, islamitische en westerse waarden als onverenigbaar bestempelt. Een moslim kan in hun ogen overduidelijk geen Fransman, Duitser of Nederlander zijn. Door te definiëren wie ‘wij’ zijn, definiëren ze moslims stelselmatig als ‘de ander’ die niet past binnen het vastgestelde waardenpatroon.
Die uitsluiting resulteert onherroepelijk in een uiterst problematische tweedeling in de samenleving. Het feit dat veel islamitische jongeren zich sociaaleconomisch en ideologisch uitgesloten voelen, kan leiden tot een vlucht in een extreme versie van het geloof. Het beweegt ze ertoe een plek te zoeken waar ze niet tot een obscure outgroup behoren. Soms vinden ze die plek bij een radicale imam en in het ergste geval sluiten ze zich aan bij IS.
Wie een succesvolle samenleving nastreeft, zal moeten stoppen met loze taal over eigenheid, vaderlandsliefde en identiteit. Het zijn besmette termen die een bijzonder gecompliceerd probleem reduceren tot een overzichtelijke waardenstrijd: het westen versus de moslim of de ratio versus het geloof. We kunnen het ons niet veroorloven om een groep op basis daarvan uit te sluiten en dat heeft met zelfhaat, zoals premier Valls suggereert, weinig te maken.
