Een Vlaamse rechter oordeelde deze week dat de bekende conceptuele schilder Luc Tuymans met zijn werk A Belgian Politician (2011) ordinaire plagiaat had gepleegd, en dat dit werk niet meer gereproduceerd of in het openbaar getoond mag worden. Katrijn van Giel, die voor een krant de politicus met angstzweet had gefotografeerd, had Tuymans aangeklaagd.
Tuymans’ argument dat het schilderij een parodie was, was door de rechter van tafel geveegd. Er was volgens hem te weinig veranderd om het cruciale verschil tussen plagiaat en persiflage overtuigend te maken; Tuymans’ bewerking van de foto was niet ‘clownesk’ of ‘sardonisch’ genoeg. Toegegeven: een paar duivelshoorntjes of een rode dopneus hadden mogelijk tot een andere uitspraak geleid.
Na deze forse uitspraak maakte ik een rondje langs ‘mijn’ vaste kunstsites en –fora, en was verrast om te zien dat de uitspraak niet unaniem verworpen werd in kunstenland. Genoeg kunstliefhebbers en kunstenaars waren het (grotendeels) eens met de uitspraak, en met het oordeel dat Tuymans’ transpirerende politicus niet genoeg verschilde van die van Van Giel. Ook kwam ik de bekende ‘String of Puppies’-zaak uit 1989 weer tegen, waarin kunstenaar Jeff Koons (ook een gretige ‘sampler’) een reeks sculpturen die gebaseerd waren op een vrijuit beschikbare foto van Art Rogers, moest inleveren. Ook hier werd het argument van parodie door de rechter van tafel geveegd.
Los van de vraag of Tuymans’ zweetdruppels wel clownesk genoeg zijn is de kwestie van medium en receptie hier doorslaggevend. Een middelformaat foto in een krant is een ander medium, dat anders ‘gelezen’ wordt, dan een fors olieverfschilderij op canvas, dat in een galerie of museum hangt (of zoals in dit geval aan de muur van een rijke Amerikaan). Door het ‘portret’ naar een ander medium te vertalen (met een andere receptie tot gevolg), en in zijn eigen toets na te schilderen, eigent Tuymans het zich toe. Lijken de twee beelden zeer veel op elkaar? Ja. Had Tuymans Van Giel even moeten bellen om te vragen of het oké was? Wellicht. Maar plagiaat? Nee, zeker niet.
Dat een exact nageschilderde Van Gogh uit China plagiaat is, daar kunnen we het over eens zijn. Maar een schilderij dat gebaseerd is op een vrij beschikbare krantenfoto, YouTube-still of filmfragment? Een sculptuur van Koons dat afgeleid is van een postkaart? Sommige portretten van Dumas in de net gesloten tentoonstelling ‘The Image as Burden’? In een cultuur die dermate gedomineerd wordt door beelden als de onze is het onmogelijk, en onwenselijk, om zo snel het p-woord te laten vallen.
Tuymans zelf noemde de uitspraak ‘slecht nieuws voor de kunst’, en daar sluit ik me bij aan. Als dit een hint naar de toekomst is voor de (beeldende) kunst dan wordt het druk in de rechtszaal.