Guerrilla Girls, 1989 De tentoonstelling elles@centrepompidou in Parijs toont alleen maar kunstwerken van vrouwen. Is het revolutionair of een doekje voor het bloeden?" /> Guerrilla Girls, 1989 De tentoonstelling elles@centrepompidou in Parijs toont alleen maar kunstwerken van vrouwen. Is het revolutionair of een doekje voor het bloeden?" />
Asset 14

Alleen maar vrouwen


Guerrilla Girls, 1989

Een museumwand in het Centre Pompidou in Parijs is bedekt met felgekleurde posters. Het grootste exemplaar toont “Grande Odalisque” van Ingres (1814, Louvre), maar dan felgeel. Ingres’ geïdealiseerde naakte concubine heeft hier het hoofd van een grauwende gorilla, waarboven in dikke letters staat: “Do women have to be naked to get into U.S. museums?” Was getekend: “Guerrilla Girls - Conscience of the art world”.

Welkom op de tentoonstelling elles@centrepompidou; Women artists in the collections of the national modern art museum, waar Centre Pompidou “de vrouwelijke kant” van haar collecties toont.

Het aanbod is overweldigend met grote namen als Sonia Delaunay, Niki de Saint Phalle, Diane Arbus, Sophie Calle en Frida Kahlo. Meer dan vijfhonderd werken van ruim tweehonderd kunstenaars - allen vrouwen - zijn bij elkaar gebracht in zalen die normaal gereserveerd zijn voor de vaste collectie. elles is opgedeeld in zeven verschillende secties. De expositie is chronologisch, beginnend bij het einde van de negentiende eeuw en doorlopend tot het heden.


Een kunstwerk van Agnes Thurnauer waarin de namen van bekende mannelijke kunstenaars zijn "vervrouwelijkt".

In het gedeelte Pioneers wordt de onduidelijke plek die vrouwen binnen de avant-garde bewegingen van begin twintigste eeuw innamen aan de orde gesteld. Het is ontluisterend om je te realiseren dat de vooruitstrevende Kubisten, Surreëalisten en Dadaïsten dat in veel gevallen niet waren als het ging om het toelaten van vrouwen in hun mannenclubjes. Dadaïst Hans Richter zei over kunstenares Hannah Höch - de enige vrouw in de Berlijnse Dada-groep - dat ze “zo goed was in het regelen van bier en broodjes”. Natalia Goncharova (1881-1962) maakte deel uit van Der Blaue Reiter, dezelfde kunstenaarsbeweging als Wassilii Kandinsky. In 2008 werd een van haar stillevens bij Christie’s geveild voor 10,8 miljoen dollar. Toch is haar naam relatief onbekend, en bovendien wordt deze altijd in één adem genoemd met die van haar echtgenoot, Mikhail Larionov.


Natalia Goncharova, Self Portrait with Yellow Lilies (1907)

De overgang van de avant-garde-vrouwen naar de jaren zestig en zeventig is abrupt en verrassend. Niki de Saint Phalle introduceert de militante woman artist met haar Tirs of Shooting Pictures: plastic zakjes met verf werden achter een schilderij gehangen, waarna ze erop begon te schieten met een .22 geweer. Volgens De Saint Phalle was het effect “like making the paint bleed”. Duidelijk is te zien hoe de woede en verontwaardiging van vrouwen over hun achtergestelde positie plotseling explodeerde in zeer politiek werk, bijvoorbeeld in de performancekunst van Ana Mendieta, Carolee Schneemann, Valie Export en Marina Abramovic. Op foto’s en videobeelden zien we een naakte vrouw die een kip slacht (Mendieta), mannen en vrouwen die over de grond rollen met vissen tussen hun benen (Schneemann), en de Oostenrijkse kunstenares Valie Export die haar guerilla-performances uitvoert. Haar Aktionshose: Genitalpanik uit 1969 is indrukwekkend. (Export betrad een bioscoop in München, gekleed in een kruisloze broek met een machinegeweer in haar hand. Op en neer lopend langs de rijen nodigde ze de aanwezige mannen uit een echte vrouw aan te raken inplaats van passief en voyeuristisch te kijken naar naakte vrouwen op een filmdoek.)

Performancekunst door vrouwen uit deze periode draaide vaak om het lichaam, dat gebruikt werd als een politiek symbool voor onderdrukking. Niet voor niets was de slogan van het feminisme: “The personal is political”.


Foto van de performance Aktionshose: Genitalpanik (1969) door Valie Export

Dwalend door het museum realiseerde ik me dat ik nog nooit een tentoonstelling van een dergelijke schaal had gezien, met alleen maar werk van vrouwen.

Ik heb me altijd geërgerd aan de benaming “vrouwelijke kunst”; dit houdt namelijk meestal een devaluatie in. Lopend door de tentoonstelling ga je jezelf automatisch vragen stellen over de “vrouwelijkheid” van de kunstwerken. En jezelf verbazen over het feit dat een museum in 2010 goede sier maakt met het feit dat voor de eerste keer een expositie plaatsvindt met alleen vrouwelijke kunstenaars uit de eigen collectie.

Het idee achter elles@centrepompidou is “neither female nor feminist in point of view”, stelt de tentoonstellingsbrochure. Curator Camille Morineau zegt in een interview dat ze een risico heeft genomen: "Excluding men and showing only women is a revolutionary gesture of affirmative action. But the museum is avant-garde. (...) And we like a lot of drama. This is going to be dramatic in a big way."

Positieve discriminatie is dus blijkbaar nog steeds noodzakelijk om de vrouwelijke kunstenaar op de voorgrond te plaatsen.

In de tentoonstellingsbrochure is een beroemd citaat uit feministenbijbel De Tweede Sekse (1949) van Simone de Beauvoir opgenomen: “One is not born a woman, one becomes one. (...) it is civilization as a whole that produces this creature, intermediate between male and eunuch, which is described as feminine.”

De Beauvoir’s definitie van de vrouw als “The Other” - in feite een inferieure afwijking van het sterke, mannelijke geslacht - betekende een doorbraak in het denken over seksualiteit. "How can a human being in a woman's situation attain fulfillment?" vroeg Beauvoir. Deze en andere vragen worden gesteld in de tentoonstelling, en dan vooral in het eerste gedeelte met de thema’s Pioneers, Free Fire en The Activist Body (met de meest radicale kunst) die dan ook de sterkste indruk maken.

Het laatste gedeelte van de tentoonstelling is getiteld Immaterial en toont contemporaine kunst van onder andere Alisa Andrasek, Tacita Dean, Pippilotti Rist en Mariko Mori. Wat deze werken bindt is volgens de curatoren “disembodiment”, het ongrijpbare. De woede en het feminisme van de vrouwelijke kunstenaars uit de jaren zestig en zeventig lijkt verdwenen bij deze kunstenaars; de meeste werken ademen een etherische, licht verontrustende sfeer.

Ik had het gevoel dat elles enigszins hinkte op twee gedachten. Aan de ene kant wil men de pioniers, de rebellen en de feministen eren, maar aan de andere kant mocht de tentoonstelling “neither female nor feminist” zijn. Wellicht is dit een knieval die Morineau heeft moeten maken om elles überhaupt van de grond te krijgen; ze vertelt in een interview dat de interesse in Frankrijk voor de achtergestelde positie van vrouwen vrijwel nihil is.

Er werd in het kader van deze tentoonstelling zelfs gesproken van een “kleine feministische revolutie”. Dat is dan wel een korte, want eind februari wordt de gewone vaste collectie weer teruggehangen. De vraag werpt zich op hoeveel vrouwelijke kunstenaars er dan nog overblijven.

Toch is het is een goede zaak dat het Centre Pompidou dit initiatief neemt. Veel andere musea beschikken waarschijnlijk niet eens over voldoende kunstwerken door vrouwen om een dergelijke tentoonstelling te realiseren.

De Beauvoir wenste dat de “mythe van de vrouw” zou worden vernietigd; dit zou tot bevrijding leiden. Een bevrijding die vooral wederzijdse acceptatie zou inhouden. Hoewel feministische kunsthistorici al decennia bezig zijn met vrouwelijke kunstgeschiedenis, is het bijzonder om een tentoonstelling te zien die dit op relatief neutrale wijze in praktijk tracht te brengen. Het afwezige opgeheven vingertje van vooral het Amerikaanse feminisme wordt dan ook niet echt gemist.

Toch kon ik de gedachte niet onderdrukken dat het werkelijke doel na zoveel jaren strijd nog steeds niet bereikt is; dan was een tentoonstelling als elles@centrepompidou namelijk niet nodig geweest. De Guerrilla Girls kunnen voorlopig nog niet met pensioen.

Mail

Sanne Rispens

We willen je iets vertellen. Hard//hoofd is al bijna tien jaar een vrijhaven voor jonge en experimentele kunst, journalistiek en literatuur. Een walhalla voor hemelbestormers en constructieve twijfelaars, een speeltuin voor talentvolle dromers en ontheemde jonge honden. Elke dag verschijnen op onze site eigenzinnige artikelen, verhalen, poëzie, kunst, fotografie en illustraties van onze jonge makers. Én onze site is helemaal gratis.

Hoe graag we ook zouden willen; zonder jou kunnen we dit niet blijven doen. We hebben namelijk te weinig inkomsten om dit vol te houden. Met jouw hulp kunnen we de journalistiek, kunst en literatuur van de toekomst mogelijk blijven maken, en zelfs versterken.

Als je ons steunt, dan maken wij jou meteen kunstverzamelaar door je speciaal geselecteerde kunstwerken toe te sturen. Verzamel kunst en help je favoriete tijdschrift het volgende decennium door. We zullen je eeuwig dankbaar zijn. Draag Hard//hoofd een warm hart toe.

Word kunstverzamelaar
het laatste
10 jaar HH

10 jaar HH

Hard//hoofd is een vrije ruimte voor verbeelding en verhalen. Een niet-commercieel platform waar talent online en offline de ruimte krijgt om te experimenteren en zich te ontwikkelen. Het bestaan van zo’n plek is niet vanzelfsprekend. Sluit je daarom bij ons aan. We zijn bewust gratis toegankelijk en advertentievrij. Wij geloven dat nieuwe makers vooral een... Lees meer

Tip: Kijk slechte televisie

Kijk slechte televisie

'Ik heb afleveringen van The Real Housewives waar Shakespeares beste stukken niet aan kunnen tippen.' Lees meer

 Kamikazeplastics

Kamikazeplastics

Immuuncellen die de minuscule deeltjes onschadelijk proberen te maken, bekopen dat vervolgens met hun eigen leven. Lees meer

Alles vijf sterren: DEZE SERIE IS GEWOON ZO GOED

Het voert te ver om het hele verhaal uit te leggen

Deze week worden we blij van stekjes, een queer Lees meer

Over wulken en burgemeesters 2

Over wulken en burgemeesters

'Een huis is een constructie, maar een huis is ook een gevoel dat gedeeld wordt. Er blijven sporen achter wanneer bewoners sterven. Een huis verandert terwijl het blijft staan.' Lees meer

We laten ons niet sussen 1

We laten ons niet sussen

Twee weken geleden onthaalden politici en de media 2500 protesterende boeren met open armen op het Malieveld. De 35.000 klimaatstakers en de bezorgde burgers van Extinction Rebellion konden rekenen op een stuk minder steun. Wat is er nodig om de urgentie van de klimaatcrisis echt te laten voelen?, vraagt Jarmo Berkhout zich af. De legers... Lees meer

Tip: Leer een ambacht

Leer een ambacht

Nora van Arkel ging spontaan een dag in de leer bij een Berlijnse Meisterbacker. Daar leerde ze minder te denken en meer te doen. Een tip om eens te vragen of iemand je een ambacht wil leren. Lees meer

 Staakt-het-boeren

Staakt-het-boeren

Duizenden boeren toogden naar het Malieveld met hooivork en tractor. Lees meer

Column: September Blues

September Blues

De maand september is weer voorbij en dat betekent voor Trudy afscheid nemen en opnieuw beginnen. Van haar zomerhuisje op het platteland keert ze terug naar het leven in de stad. Lees meer

Filmtrialoog: Manta Ray

Manta Ray

Redacteuren Eva van den Boogaard, Mat Hoogenboom en Oscar Spaans bezochten de bioscoop om het speelfilmdebuut van de Thaise regisseur Phuttiphong Aroonpheng te zien. Het werd een magische ervaring: Manta Ray bleek een even eenvoudige als betoverende vertelling over een voor dood achtergelaten man die door een visser uit de mangrove wordt gered. Mat: Wat... Lees meer

Hard//talk: Bij gelijke geschiktheid tellen kwaliteit en capaciteit net zo goed

Bij gelijke geschiktheid tellen kwaliteit en capaciteit net zo goed

De wereld staat in brand en dat mag niet onbeschreven blijven. In tegenstelling tot Ella Kuijpers ziet Gatool Katawazi er wél het belang van in om voorkeur te geven aan de sollicitant die de diversiteit binnen een organisatie versterkt. Afgelopen zomer schreef Ella Kuijpers een Hard//talk waarin zij pleit tegen positieve discriminatie in sollicitatieprocedures. Juist... Lees meer

Inclusiviteit

Echte inclusiviteit is nog ver weg

Het debat over diversiteit en inclusiviteit in de culturele sector gaat niet ver genoeg. Lees meer

Tip: Geef het voordeel van de twijfel

Geef het voordeel van de twijfel

Redacteur Else Boer schippert tussen cynisme en naïviteit. 'Om naïviteit te vermijden, besloot ik dat cynisme een adequate reactie op de wereld was. Maar het continu bevragen van mensen en hun beweegredenen is vermoeiend.' Lees meer

Alles vijf sterren: 14

Geen douche, geen geloof, geen adem

Deze week worden we blij van een zeiltripje naar het Markermeer, een serie over verkeerd geplaatste bewijslast, en een dansvoorstelling van Arnhemse meisjes. Lees meer

Hard//talk: Greta Thunbergs requiem voor een droom

Greta Thunbergs requiem voor een droom

Thunberg deinst er niet voor terug een onderdeel te worden van haar eigen verhaal. Lees meer

Automatische concepten 26

Over de column (niets dan goeds?)

Iduna schrijft al jaren columns voor Hard//hoofd en vraagt zich af: hoe komt het toch dat ze ergens alsnog verwarde gevoelens heeft bij het fenomeen 'column'? Een overpeinzing die terugvoert naar Iduna's jaren op de universiteit en de twijfel over de plek die ze in mag nemen in de wereld. Lees meer

Het verlies van succes 2

Het verlies van succes

In een tijd waarin het steeds noodzakelijker lijkt te worden om prestaties te etaleren, denkt Mare Groen na over het systeem achter onze opvattingen aangaande succes dan wel mislukking. Ik lig nog steeds op bed en ben de hele dag niet buiten geweest. Het is 20.00 uur. Ik heb afgesproken om naar de film te... Lees meer

Tip: Durf hardop te dromen

Durf hardop te dromen

Rose Doolan vertrok jaren geleden naar San Francisco, met wilde plannen en weinig budget. Lees meer

 De blinddoek komt af

De blinddoek komt af

Vrouwe Justitia heeft haar blinddoek afgenomen. Lees meer

Column: Mammie

Mammie

'Arme mammie, sorry mammie!', hoort Trudy in de wachtkamer van het ziekenhuis. De irritatie die dit oproept komt vanuit een nooit gedichte kloof in het verleden. En dat heeft alles met het woord 'mammie' te maken. Lees meer

De geruchten zijn waar. Lees Hard//hoofd nu ook op papier!

Bestel op tijd je eigen exemplaar van de eerste editie, met als thema: ‘Ik’. We hebben drie covers ontworpen. Kies je favoriet.

Bestellen