Asset 14

Leef snel, sterf jong en laat een goede complottheorie achter

Albert Camus is eeuwig jong en alweer ruim een halve eeuw dood. Vandaag is het honderd jaar geleden dat hij werd geboren in Mondovi (nu Dréan), een Algerijns dorpje tegen de Tunesische grens. Geboren worden is ook een uitnodiging tot sterven en mysterieuzer dan Camus' geboorte is zijn einde, 46 jaar later.

Op de mistige en koude ochtend van 4 januari 1960 zijn Albert Camus, zijn uitgever Michel Gallimard en diens vrouw, dochter en hond op weg naar Parijs in een sportwagen van het type Facel Vega. Het gezelschap heeft de feestdagen gevierd in het Zuid-Franse Lourmarin maar moet nu weer aan het werk in de hoofdstad. De avond daarvoor hebben ze een tussenstop gemaakt om de nacht door te brengen in herberg Le Chapon Fin in Thoissey. Hier vieren ze de verjaardag van de dochter van Gallimard, een talentvol meisje dat achttien jaar is geworden. Tijdens het diner spreken ze over haar ambitie comédienne te worden. De drie anderen moedigen haar plannen aan en toasten op haar toekomst. De volgende dag ontbijten de vier uitgebreid. Rond een uur of tien vervolgen ze hun weg richting Parijs. In Sens wordt een volgende stop gehouden voor de lunch. De mist is inmiddels opgetrokken en het zicht is goed. De sportwagen rijdt soepel over de landweggetjes en de zuidelijke banlieues van Parijs komen al bijna in zicht. Om de twee vrouwen achterin de auto te vermaken maakt Gallimard grappen over de vele minnaressen van Camus. "Maar ik heb ze allemaal gelukkig gemaakt!" verklaart hij met een grijns. Om 13.55 klinkt er een enorme knal bij het gehucht Villeblevin. De Facel Vega is van de weg geraakt en op een boom geknald. Camus, die op de bijrijdersplaats zit, breekt door de botsing zijn nek en is op slag dood.

Albert Camus en en zijn uitgever Michel Gallimard.

Gallimard zal vijf dagen later in het ziekenhuis overlijden. De vrouw en dochter van Gallimard brengen het er levend van af. Hondje Floc wordt door de kracht van de botsing uit de auto gelanceerd en zal nooit meer worden teruggevonden. In de binnenzak van Camus’ jas zit een ongestempeld treinkaartje. Een enkeltje Lourmarin - Parijs. Camus besloot op het laatste moment op het aanbod van zijn vriend in te gaan om met hem en zijn gezin mee naar Parijs te rijden. Liever reed hij mee met de uitbundige Gallimards dan dat hij een lange treinreis uitzat met zijn depressieve vrouw Francine en hun 14-jarige tweeling. In zijn koffer die een paar meter verderop wordt gevonden, zit een onvoltooide fictieve autobiografie die later zal verschijnen onder de titel Le premier homme.

Volgens hem is het ongeval waarbij Camus omkwam in 1960 het werk van Sovjet-spionnen.

Lang is aangenomen dat het hier een ongeval betrof. Volgens de politie is een van de autobanden ontploft en hiermee werd de zaak gesloten. Tot de Italiaanse krant Corriere dela Sera op 1 augustus 2011 bericht dat Camus vermoord zou zijn door de KGB, de geheime dienst van de Sovjet-Unie. De krant was benaderd door de Italiaanse slavist Giovanni Catelli. Hij vertelde over zijn ontmoeting met Maria Zabrána, de weduwe van de Tsjechische schrijver Jan Zabrána. Zij had Catelli namelijk iets merkwaardigs verteld. Na de dood van haar man Jan Zabrána werden zijn dagboeken Cely Zivot (Het hele leven) in het Frans en Italiaans vertaald. Maria ontdekt dat in de Italiaanse vertaling een passage mist uit de oorspronkelijke Tsjechische uitgave van 1992. In deze passage doet Jan Zabrána kond van een ontmoeting met een Russische kennis van hem. “Ik heb iets vreemds gehoord uit de mond van een man die veel weet en over goed geïnformeerde bronnen beschikt. Volgens hem is het ongeval waarbij Camus omkwam in 1960 het werk van Sovjet-spionnen. Ze beschadigden de band van de auto met een technisch instrument dat er voor zorgt dat de autoband tijdens hoge snelheden ontploft. De opdracht voor deze actie was rechtstreeks afkomstig van minister Shepilov, als ‘beloning’ voor het artikel dat in maart 1957 verscheen in het tijdschrift Franc-Tireur, waarin Camus de minister expliciet in verband brengt met de misstanden in Hongarije.”

De Russische kennis van Zabràna spreekt hier over de Boston Brakes-techniek. Deze truc van geheime diensten om iemand geruisloos uit de weg te ruimen werd voor het eerst door de CIA in Boston gebruikt. Auteur en voormalig Special Air Service-officier Ranulph Fiennes beschrijft in zijn boek The Feather Men hoe deze techniek al decennia wordt toegepast en in de loop der jaren steeds geavanceerder raakte.

Een zoektocht naar feiten leidt allereerst naar de KGB-archieven

Een zoektocht naar feiten die de theorie van Zabrána ondersteunen leidt allereerst naar de KGB-archieven. Camus-biografen als Michel Onfray en Oliver Todd hebben deze archieven wel bezocht, maar geen van hen heeft daar iets dat deze theorie kan bevestigen aangetroffen. Mogelijke reden hiervoor is dat documenten van personen die beschuldigd werden van antisovjetpropaganda na de val van de muur zijn vernietigd of dat de documenten niet worden vrijgegeven.

De Facel Vega van Michel Gallimard

In het geval van Camus was zijn antisovjetpropaganda direct gericht tegen Dmitri Trofimovich Shepilov, minister van Buitenlandse Zaken van de Sovjet-Unie tijdens de Hongaarse opstand van 1956. Hij werd door Camus in zijn stuk ‘De Shepilov slachting’ aangevallen vanwege zijn keuze de Hongaarse opstand met geweld neer te slaan. Camus noemde het Sovjet-regime een regime van terreur, en volgens hem had dit regime net zoveel recht zich socialistisch te noemen als de inquisiteurs zich christen. Dit viel niet alleen in de Sovjet-Unie in slechte aarde, ook onder zijn collega-intellectuelen was dit geen populaire stellingname. De meeste Franse linkse intellectuelen, Sartre voorop, verdedigden het Sovjetregime zelfs na 1956 nog blind.

Camus bevond zich op het moment van zijn dood op het hoogtepunt van zijn carrière. In 1957 won hij de Nobelprijs voor de Literatuur. Hij genoot grote populariteit en was daarmee een invloedrijke figuur. In het jaar dat Camus zijn Nobelprijs ontving irriteerde hij de Sovjets verder door publiekelijk zijn steun te betuigen aan de Russische auteur Boris Pasternak wiens boek Dokter Zhivago was verboden door Stalin. Voor een van de machtigste regeringen ter wereld was het een koud kunstje deze onruststoker uit de weg te ruimen. En we hoeven maar even aan het kale, gele hoofd van Litvinenko te denken om te weten dat de Russen hiertoe in staat zijn. Zou het inderdaad niet kunnen dat Camus werd gevolgd door de Sovjets? En dat ze hebben gerommeld met de Facel Vega in de nacht dat Camus in de herberg van Thoissey op de toekomst van de dochter van Gallimard toastte?

Natuurlijk waren de Russen tot dit soort dingen in staat. Net als alle andere geheime diensten ter wereld. Maar misschien is dat het punt niet.

Een complottheorie, want dat is deze beschuldiging aan het adres van de KGB natuurlijk, draagt zelden een erkend karakter. Met het hardop verkondigen van zo´n theorie riskeert men voor gek te worden verklaard. Een complottheorie als deze is slechts een manier betekenis toe te kennen aan volstrekt absurde situaties. In een wereld van chaos schept de mens amechtig orde en een complottheorie is bij uitstek een constructie van de mens om de absurde werkelijkheid begrijpelijk te maken. Dat is tenminste wat Camus hier zo ongeveer over gezegd zou hebben. Ons hele bestaan is al absurd, maar de eindigheid van dat bestaan is misschien nog wel het meest absurde van de hele onderneming. Zeker wanneer het een tragisch auto-ongeval van een jonge, aantrekkelijke intellectueel betreft. Want hoe opwindender het leven, hoe absurder het idee van verlies van dat leven.

Het geloof in God is in die zin te vergelijken met het geloof in complottheorieën.

In De mythe van Sisyphus reikt Camus ons ter ontsnapping aan deze absurditeit drie uitwegen aan. De eerste twee zijn zelfmoord en religie. Een zinloos bestaan is het niet waard geleefd te worden en we plegen zelfmoord, of we gaan actief op zoek naar zingeving en vinden die in religie. Geloof vervangt de ondragelijke chaos van het leven door georkestreerde elementen die onderdeel zijn van iets hogers. Het geloof in God is in die zin te vergelijken met het geloof in complottheorieën. Er lijkt orde in de chaos te bestaan en een onzichtbare macht (Goden, geheime diensten) beslist van bovenaf over onze dood terwijl wij stervelingen reddeloos zijn overgeleverd aan de grillen van deze Opperwezens. Zelf wijst Camus zelfmoord en religie af en kiest voor de derde oplossing: een bestaan waarin hij de absurditeit volledig aanvaardt en hierin een reden vindt voor een hartstochtelijk leven. Als voorbeeld hiervan noemt Camus Sisyphus. De sterveling die in opstand komt tegen de goden en hiervoor gestraft wordt met zinloosheid. Hij is gedoemd eeuwig een rots de berg op te duwen, te zien hoe deze weer naar beneden rolt en opnieuw te beginnen. Volgens Camus moeten wij in Sisyphus een gelukkig mens zien. Op het moment dat Sisyphus zich overgeeft aan de absurditeit van zijn taak wordt hij superieur aan zijn lot en sterker dan zijn rots. Er is geen lot dat niet kan worden overwonnen door hoon. Daarom moet deze complottheorie worden weggehoond en de absurditeit van Camus´ dood in al zijn facetten worden aanvaard. Niet omdat de theorie per definitie onwaar is, maar omdat Camus ons leert dat geluk zit in de acceptatie van het absurde.

-

Dit is een gastbijdrage van Lise Evers (1986). Ze studeerde in Groningen en Parijs en is freelance journaliste.

Mail

We willen je iets vertellen. Hard//hoofd is al bijna tien jaar een vrijhaven voor jonge en experimentele kunst, journalistiek en literatuur. Een walhalla voor hemelbestormers en constructieve twijfelaars, een speeltuin voor talentvolle dromers en ontheemde jonge honden. Elke dag verschijnen op onze site eigenzinnige artikelen, verhalen, poëzie, kunst, fotografie en illustraties van onze jonge makers. Én onze site is helemaal gratis.

Hoe graag we ook zouden willen; zonder jou kunnen we dit niet blijven doen. We hebben namelijk te weinig inkomsten om dit vol te houden. Met jouw hulp kunnen we de journalistiek, kunst en literatuur van de toekomst mogelijk blijven maken, en zelfs versterken.

Als je ons steunt, dan maken wij jou meteen kunstverzamelaar door je speciaal geselecteerde kunstwerken toe te sturen. Verzamel kunst en help je favoriete tijdschrift het volgende decennium door. We zullen je eeuwig dankbaar zijn. Draag Hard//hoofd een warm hart toe.

Word kunstverzamelaar
het laatste
10 jaar HH

10 jaar HH

Hard//hoofd is een vrije ruimte voor verbeelding en verhalen. Een niet-commercieel platform waar talent online en offline de ruimte krijgt om te experimenteren en zich te ontwikkelen. Het bestaan van zo’n plek is niet vanzelfsprekend. Sluit je daarom bij ons aan. We zijn bewust gratis toegankelijk en advertentievrij. Wij geloven dat nieuwe makers vooral een... Lees meer

Tip: Kijk slechte televisie

Kijk slechte televisie

'Ik heb afleveringen van The Real Housewives waar Shakespeares beste stukken niet aan kunnen tippen.' Lees meer

 Kamikazeplastics

Kamikazeplastics

Immuuncellen die de minuscule deeltjes onschadelijk proberen te maken, bekopen dat vervolgens met hun eigen leven. Lees meer

Alles vijf sterren: DEZE SERIE IS GEWOON ZO GOED

Het voert te ver om het hele verhaal uit te leggen

Deze week worden we blij van stekjes, een queer Lees meer

Over wulken en burgemeesters 2

Over wulken en burgemeesters

'Een huis is een constructie, maar een huis is ook een gevoel dat gedeeld wordt. Er blijven sporen achter wanneer bewoners sterven. Een huis verandert terwijl het blijft staan.' Lees meer

We laten ons niet sussen 1

We laten ons niet sussen

Twee weken geleden onthaalden politici en de media 2500 protesterende boeren met open armen op het Malieveld. De 35.000 klimaatstakers en de bezorgde burgers van Extinction Rebellion konden rekenen op een stuk minder steun. Wat is er nodig om de urgentie van de klimaatcrisis echt te laten voelen?, vraagt Jarmo Berkhout zich af. De legers... Lees meer

Tip: Leer een ambacht

Leer een ambacht

Nora van Arkel ging spontaan een dag in de leer bij een Berlijnse Meisterbacker. Daar leerde ze minder te denken en meer te doen. Een tip om eens te vragen of iemand je een ambacht wil leren. Lees meer

 Staakt-het-boeren

Staakt-het-boeren

Duizenden boeren toogden naar het Malieveld met hooivork en tractor. Lees meer

Column: September Blues

September Blues

De maand september is weer voorbij en dat betekent voor Trudy afscheid nemen en opnieuw beginnen. Van haar zomerhuisje op het platteland keert ze terug naar het leven in de stad. Lees meer

Filmtrialoog: Manta Ray

Manta Ray

Redacteuren Eva van den Boogaard, Mat Hoogenboom en Oscar Spaans bezochten de bioscoop om het speelfilmdebuut van de Thaise regisseur Phuttiphong Aroonpheng te zien. Het werd een magische ervaring: Manta Ray bleek een even eenvoudige als betoverende vertelling over een voor dood achtergelaten man die door een visser uit de mangrove wordt gered. Mat: Wat... Lees meer

Hard//talk: Bij gelijke geschiktheid tellen kwaliteit en capaciteit net zo goed

Bij gelijke geschiktheid tellen kwaliteit en capaciteit net zo goed

De wereld staat in brand en dat mag niet onbeschreven blijven. In tegenstelling tot Ella Kuijpers ziet Gatool Katawazi er wél het belang van in om voorkeur te geven aan de sollicitant die de diversiteit binnen een organisatie versterkt. Afgelopen zomer schreef Ella Kuijpers een Hard//talk waarin zij pleit tegen positieve discriminatie in sollicitatieprocedures. Juist... Lees meer

Inclusiviteit

Echte inclusiviteit is nog ver weg

Het debat over diversiteit en inclusiviteit in de culturele sector gaat niet ver genoeg. Lees meer

Tip: Geef het voordeel van de twijfel

Geef het voordeel van de twijfel

Redacteur Else Boer schippert tussen cynisme en naïviteit. 'Om naïviteit te vermijden, besloot ik dat cynisme een adequate reactie op de wereld was. Maar het continu bevragen van mensen en hun beweegredenen is vermoeiend.' Lees meer

Alles vijf sterren: 14

Geen douche, geen geloof, geen adem

Deze week worden we blij van een zeiltripje naar het Markermeer, een serie over verkeerd geplaatste bewijslast, en een dansvoorstelling van Arnhemse meisjes. Lees meer

Hard//talk: Greta Thunbergs requiem voor een droom

Greta Thunbergs requiem voor een droom

Thunberg deinst er niet voor terug een onderdeel te worden van haar eigen verhaal. Lees meer

Automatische concepten 26

Over de column (niets dan goeds?)

Iduna schrijft al jaren columns voor Hard//hoofd en vraagt zich af: hoe komt het toch dat ze ergens alsnog verwarde gevoelens heeft bij het fenomeen 'column'? Een overpeinzing die terugvoert naar Iduna's jaren op de universiteit en de twijfel over de plek die ze in mag nemen in de wereld. Lees meer

Het verlies van succes 2

Het verlies van succes

In een tijd waarin het steeds noodzakelijker lijkt te worden om prestaties te etaleren, denkt Mare Groen na over het systeem achter onze opvattingen aangaande succes dan wel mislukking. Ik lig nog steeds op bed en ben de hele dag niet buiten geweest. Het is 20.00 uur. Ik heb afgesproken om naar de film te... Lees meer

Tip: Durf hardop te dromen

Durf hardop te dromen

Rose Doolan vertrok jaren geleden naar San Francisco, met wilde plannen en weinig budget. Lees meer

 De blinddoek komt af

De blinddoek komt af

Vrouwe Justitia heeft haar blinddoek afgenomen. Lees meer

Column: Mammie

Mammie

'Arme mammie, sorry mammie!', hoort Trudy in de wachtkamer van het ziekenhuis. De irritatie die dit oproept komt vanuit een nooit gedichte kloof in het verleden. En dat heeft alles met het woord 'mammie' te maken. Lees meer

De geruchten zijn waar. Lees Hard//hoofd nu ook op papier!

Bestel op tijd je eigen exemplaar van de eerste editie, met als thema: ‘Ik’. We hebben drie covers ontworpen. Kies je favoriet.

Bestellen